Πέρασαν πάρα πολλά χρόνια από τότε που η λέξη και η έννοια καπιταλισμός απασχολούσε τόσο πολύ.
Εδώ και είκοσι χρόνια, ο καπιταλισμός αποτελούσε ένα απλό δεδομένο της ζωής μας, και οι κραυγές περί κατάργησης του ήταν τόσο αλλόκοτες, όσο θα ήταν και αυτές περί κατάργησης του φαγητού, ή του σεξ.
Βεβαίως, πάντα υπήρχαν αριστεροί στοχαστές, που κράτησαν την πίστη τους στην μαρξιστική πρόβλεψη ότι ο καπιταλισμός είναι μια διαρκής επανάσταση που θα κατέστρεφε τα πάντα στο πέρασμά του.
Ο μαρξιστής ιστορικός Eric Hobsbawm έχει γράψει πως «ο καπιταλισμός θα τελειώσει, πριονίζοντας ο ίδιος τα κλαδιά στα οποία κάθεται». Όσο συναρπαστικές και αν ήταν αυτές οι απόψεις, απασχολούσαν μόνο τους διανοούμενους.
Σήμερα πέρασαν στον γενικό πληθυσμό. Και αυτό γίνεται ξεκάθαρο στο παγκόσμιο οικονομικό φόρουμ, αυτή την γιορτή των τραπεζιτών, των επιχειρηματιών, και των πολιτικών, που συναντιούνται κάθε Ιανουάριο στο ελβετικό χειμερινό θέρετρο στο Νταβός.
Το θέμα του φετινού φόρουμ είναι η μετάλλαξη του καπιταλισμού, και όπως ανακοίνωσε ο ιδρυτής και η ψυχή του Νταβός, ο Klaus Schwab, «ο καπιταλισμός δεν ταιριάζει πλέον με τον κόσμο γύρω μας».
Αντί για την ιδεολογία της ελεύθερης αγοράς, που κυριαρχούσε στα φόρα του Νταβός στο παρελθόν, ο Klaus Schwab θέλει τώρα μια πιο ολιστική προσέγγιση. Όπως λέει, «το καπιταλιστικό σύστημα είναι ξεπερασμένο, ανήθικο, και καταρρέει… ξεχάσαμε να επενδύσουμε στο μέλλον, υπονομεύσαμε την κοινωνική συνοχή, και χάνουμε την εμπιστοσύνη των επόμενων γενεών».
Το ότι ο Schwab μοιάζει να υιοθετεί την ρητορική των διαδηλωτών του κινήματος Occupy Wall Street, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Οι εν λόγω διαδηλωτές τονίζουν το χάσμα της οικονομικής ανισότητας μεταξύ του 1% που απολαμβάνει τα πάντα, και του 99% των οικονομικά χαμένων.
Οι διαδηλωτές όμως αυτοί, δεν προτείνουν κάτι που θα βοηθούσε την αλλαγή. Έτσι, έσπευσαν οι πλούσιοι να καλύψουν το κενό, φωνάζοντας mea culpa από τις χιονισμένες ελβετικές βουνοκορφές, ελπίζοντας πως θα αποφύγουν (τουλάχιστον οι τραπεζίτες) τις κρατικές ρυθμίσεις επί της επιχειρηματικότητας, και επί των εισοδημάτων τους.
Όταν όμως τους ακούμε να λυπούνται, χρειάζεται να είμαστε καχύποπτοι. Και ένα θεμελιώδες ζήτημα που ανακύπτει, είναι το γεγονός ότι τα κράτη εκείνα που θεωρούσαν ότι είχαν ανακαλύψει το ιδανικό μοντέλο για την δημιουργία πλούτου, τώρα ανησυχούν με τον κρατικό καπιταλισμό που εφαρμόζει το κινεζικό κομμουνιστικό κόμμα, κάτι που απειλεί το επίπεδο διαβίωσής τους.
Επί χρόνια τώρα, τα φόρα του Νταβός επεσήμαναν την ανάγκη της παγκοσμιοποίησης. Ήταν το κύμα που κρατούσε στην επιφάνεια τα πλοία του κόσμου όλου. Σήμερα όμως μοιάζει με τσουνάμι, που υψώνει τα πλοία στην ανατολή, και τα βυθίζει στη δύση.
Θα βοηθούσε να εξετάζαμε την παγκοσμιοποίηση από πλευράς της μεσαίας τάξης του αναπτυγμένου κόσμου, οι φωνές της οποίας είναι και οι πιο δυνατές. Δεν τους ένοιαζε και πολύ όταν η εργατική τάξη έχανε θέσεις εργασίας για χάρη της Ασίας. Όλοι έβγαιναν κερδισμένοι από τις χαμηλές τιμές της εισαγόμενης πλέον παραγωγής.
Ούτε ανησύχησε κανείς όταν οι βιοπαλαιστές της Αμερικής έχαναν τα σπίτια τους με την φούσκα των ενυπόθηκων δανείων. Ήταν απλά μια ακόμη τραγωδία όπως πολλές άλλες μέσα στα πλαίσια του οικονομικού κύκλου.
Άρχισαν όμως να ανησυχούν μόλις είδαν ότι τα παιδιά τους, με την ακριβή μόρφωση που απέκτησαν, δεν μπορούν πια να βρουν δουλειά μέσα στην παγκοσμιοποιημένη αγορά εργασίας. Η παγκοσμιοποίηση τώρα εξυπηρετεί τους λίγους, αντί για τους πολλούς.
Εξ ου και η εστίαση στον ασιατικό κρατικό καπιταλισμό, που όπως λένε, παραβιάζει τους κανόνες. Από την ασιατική όμως άποψη, αυτό δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια προσπάθεια της Δύσης να ξαναγράψει τους κανόνες, μόλις είδε ότι έχασε το πλεονέκτημά της.
Κάθε χώρα, αλλά και οι ΗΠΑ, έχει κατά καιρούς προσπαθήσει να προστατέψει τις βιομηχανίες της. Η αγγλική East India Company δεν λειτουργούσε σε καθεστώς ελεύθερης αγοράς. Είχε το μονοπώλιο, που της είχε χαρίσει ο μονάρχης.
Στα πλαίσια της πολιτικής οικονομίας της Δύσης, η αόρατη χείρα της αγοράς, χάνει από το φανερό κατευθυντήριο χέρι του κράτους. Αυτή η αλλαγή σημαίνει πως η Αμερική και η Ευρώπη, θα κλέψουν μερικές ιδέες από τον κρατικό καπιταλισμό, για να μπορέσουν να μείνουν στο παιχνίδι. Μπορεί να μην το πετύχουν. Η βρετανική αυτοκινητοβιομηχανία δεν έσβησε εξαιτίας της απουσίας κρατικής στήριξης, αλλά λόγω κακής διαχείρισης, μαχητικών συνδικάτων, και έμφαση σε οικονομικά βραχυπρόθεσμους στόχους.
Το περιοδικό Economist, προσπάθησε πρόσφατα να στηρίξει την καταρρέουσα παγκοσμιοποίηση, ισχυριζόμενο ότι ο κρατικός καπιταλισμός πάσχει από εγγενή ελαττώματα, και πάει κόντρα στην ελευθερία. Τονίζει δυο στοιχεία του: Την τάση των μάνατζερς να διοικούν με βάση τα προσωπικά τους συμφέροντα, και την μίξη επιχειρηματικότητας και πολιτικής, που καλλιεργεί την διαφθορά, και το ρουσφέτι.
Τα δυο όμως αυτά ελαττώματα μοιάζουν με τα αντίστοιχα που χαρακτηρίζουν τις επιχειρηματικές ελίτ της παγκοσμιοποίησης. Οι μάνατζερς που αποδίδουν στους εαυτούς τους τεράστια κέρδη και μπόνους, ακόμη και όταν αποτυγχάνουν. Και το γεγονός ότι χάρη στα καλοπληρωμένα λόμπυ, και στις προεκλογικές χρηματοδοτήσεις των κομμάτων από πλευράς των επιχειρήσεων, η φωνή των μικρών πνίγεται.
Αυτός ο καπιταλισμός που συζητιέται σήμερα στο Νταβός, είναι απλά επιχειρηματικές δημόσιες σχέσεις. Το αληθινό πρόβλημα βρίσκεται πίσω από την βιτρίνα. Το ότι ο καπιταλισμός είναι αδίστακτος, δεν αποτελεί είδηση. Αυτό που αποτελεί είδηση είναι ότι τελείωσε ο μήνας του μέλιτος μεταξύ της παγκοσμιοποίησης και των ελίτ της Δύσης.
Ο κίνδυνος τώρα είναι μη τυχόν και επιστρέψουμε στην δεκαετία του 1930, όταν ο κόσμος ήταν χωρισμένος σε εχθρικά μπλοκ, και όδευε προς πόλεμο. Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις για κάτι τέτοιο, όπως η συζητούμενη ελεύθερη εμπορική ζώνη μεταξύ ΗΠΑ-ΕΕ, που θα στραφεί εναντίον της Ασίας.
Χρειάζεται κάτι πραγματικά καινούργιο. Και αντί οι μετανοούντες παγκοσμιοποιητές, και οι θρασείς κρατικό-καπιταλιστές να κρύβονται πίσω από ψηλά τείχη, καλά θα κάνουν να αρχίσουν να διδάσκονται ο ένας από τον άλλο, και να συνεχίσουν να συναλλάσσονται μεταξύ τους εμπορικά.
The National
Απόδοση: S.A.
