ΠΕΡΙΠΤΕΡΟ ΙΔΕΩΝ
Δημοσίευση: Φύλλο 322 -του δρόμου της αριστεράς 30/7/2016
Στη λίμνη της Βουλιαγμένης, οι Εκδόσεις Καστανιώτη, η Ελληνορωσική Λέσχη «Διάλογος» και το περιοδικό «Πανόραμα», παρουσίασαν την ελληνική έκδοση του καινούργιου βιβλίου του γνωστού Γερμανού δημοσιογράφου και ντοκιμαντερίστα Χούμπερτ Ζάιπαλ«Πούτιν – Η εξουσία εκ των έσω». Το βιβλίο δεν αποτελεί μια αγιογραφία του προέδρου της Ρωσίας, αλλά μια τεκμηριωμένη αφήγηση της πολιτικο-οικονομικής εξέλιξης της Ρωσίας από την ανακήρυξή της ως ανεξάρτητου κράτους μέχρι τις μέρες μας, ιδίως μέσα από τη σκληρή πάλη των ατόμων και των ομάδων για τον έλεγχο της εξουσίας και τη λεηλασία του πλούτου της χώρας. Από την καταστροφική «δεκαετία Γιέλτσιν» στην περίοδο ανασυγκρότησης του ρωσικού κράτους που δικαιολογημένα ταυτίζεται με την αναπάντεχη επιλογή του Βλαντίμιρ Πούτιν για το ανώτατο αξίωμα της χώρας και τις «εκπλήξεις» που αυτή η επιλογή συνεπαγόταν, για όλους.
Θα περάσουν πολλά χρόνια για να αποτιμηθούν όλες οι συνέπειες από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Συνέπειες για τη Ρωσία, συνέπειες για την Ευρώπη, συνέπειες για τον κόσμο ολόκληρο. Ο συγγραφέας του βιβλίου δεν αποπειράται να καλύψει όλο αυτό το αχανές και πολύμορφο παζλ. Επικεντρώνεται κυρίως στο πεδίο της οικονομίας και της πολιτικής στα υψηλά στρώματα του εποικοδομήματος. Αλλά οι εξελίξεις σ’ αυτό το πεδίο είναι φανερό ότι καθορίζουν αποφασιστικά τις εξελίξεις σε όλα τα υπόλοιπα επίπεδα, εσωτερικά και διεθνή. Και τοποθετεί στο κέντρο αυτού του πεδίου ορισμένα πρόσωπα που έχουν μεγαλύτερους ρόλους και αυξημένες ευθύνες, ξεχωρίζοντας ως κορυφαίους διαμορφωτές, τον Μπορίς Γιέλτσιν και τον Βλαντίμιρ Πούτιν, με αρνητικό πρόσημο στον πρώτο και θετικό στον δεύτερο, όχι με αφορισμούς και κολακείες, αλλά με την απλή παράθεση των γεγονότων και των πληροφοριών, που είναι άφθονες και καλά τεκμηριωμένες.
Γεωπολιτική καταστροφή
Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης είχε πολλαπλές συνέπειες. «Μία μεγάλη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα», όπως την αξιολογεί ο Πούτιν και οι επιπτώσεις αυτής της καταστροφής είναι ακόμα σε εξέλιξη χωρίς κανένας να μπορεί με βεβαιότητα να εκτιμήσει το βάθος και τη διάρκειά τους.
Δίπλα στο κύριο γεγονός που ήταν η αλλαγή συστήματος και η αποσύνθεση μιας μεγάλης αυτοκρατορίας που περιλάμβανε πολλές άλλες χώρες με επίκεντρο τη Ρωσία, καταγράφονται και άλλες σημαντικές επιπτώσεις με παγκόσμια ή τοπική εμβέλεια. Μία απ’ αυτές είναι το γεγονός ότι ξαφνικά «η Ρωσία, με 145 εκατομμύρια πολίτες, στην πλειονότητά τους Ρώσους, κατέστη εν μία νυκτί διάδοχος της αλλοτινής τεράστιας αυτοκρατορίας. Το υπόλοιπο τμήμα, δηλαδή οι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, οι οποίες είχαν τον ίδιο αριθμό πολιτών, προσπαθούσε να σταθεί στα πόδια του ύστερα από δεκαετίες εξάρτησης. Εν μία νυκτί επίσης, 20 και πλέον εκατομμύρια Ρώσοι ξύπνησαν σε ένα άλλο κράτος και βρέθηκαν αναγκασμένοι να τα βγάζουν πέρα ως αλλοδαποί. Μια αντιπαράθεση που δεν έχει λήξει ακόμα».
Σε χοντρικές γραμμές, εν μέρει γνωρίζουμε και εν μέρει υποθέτουμε τι συνέβη. Το βιβλίο δεν διεκδικεί δάφνες για εντελώς άγνωστες αποκαλύψεις. Όμως, ο συγγραφέας, με μέθοδο και συνοχή, συναρμολογεί τα διάφορα κομματάκια και τα συνθέτει σε ένα επαρκές και εξαιρετικά διαφωτιστικό χρονικό μιας πορείας παρ’ ολίγον διάλυσης της νέας Ρωσίας, φωτίζοντας περισσότερο μια αρκετά αναπάντεχη τροπή που βάζει φρένο στην κατηφορική πορεία και από την οποία ξεκινάει η προσπάθεια μιας δύσβατης ανασυγκρότησης που μόνο εκ των υστέρων μπορεί κανείς να την καταλάβει και να την εξηγήσει ικανοποιητικά. Με τη συμβολή του Βλαντίμιρ Πούτιν, με τον οποίο ο συγγραφέας έχει μια διαρκή συνομιλία ακολουθώντας τον σε ταξίδια, σε χώρους εργασίας, ακόμα και σε τόπους διαμονής του, γίνεται απολύτως σαφές και κατανοητό τι συνέβη από τη διάλυση της ΕΣΣΔ μέχρι σήμερα. Μια στρωτή εξιστόρηση μέσα από τους διαπλεκόμενους διαδρόμους της εξουσίας, που αναζητεί την αλήθεια πέρα από τα ψέματα και τις στρεβλώσεις που διαδίδουν συστηματικά τα διεθνή ΜΜΕ, τα λόμπι των ολιγοπωλίων και οι κυβερνήσεις, που θεωρούν τον Πούτιν εμπόδιο για την παγκόσμια ηγεμονία τους.
Κομμουνιστικός κίνδυνος
«Το 1996, το μοιραίο αυτό έτος, ο Μπορίς Γέλτσιν έδινε τη μάχη για να κρατηθεί στο αξίωμά του. Ο διαρκής πόλεμος στην Τσετσενία, ατασθαλίες που είχαν δει το φως της δημοσιότητας, καθώς και αντιλαϊκές ρυθμίσεις, τον είχαν κάνει αρκετά αντιδημοφιλή. Τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων ήταν καταστροφικά. Ο Γκενάντι Ζιουγκάνοφ, υποψήφιος του Κομμουνιστικού Κόμματος και ισχυρότερος αντίπαλος του Γέλτσιν στις επικείμενες προεδρικές εκλογές στο τέλος του καλοκαιριού, ήταν μακράν πρώτος στις προτιμήσεις του κόσμου. Πέντε χρόνια μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού ως μορφής πολιτεύματος, ο άνθρωπος που τον εκπροσωπούσε υποσχόταν τώρα στους Ρώσους σταθερότητα και επιστροφή σε καλύτερες μέρες. Τα ποσοστά του Γέλτσιν κυμαίνονταν μεταξύ του 3% και 5%, πράγμα που σήμαινε ότι ο Ρώσος πρόεδρος καταλάμβανε, ηττημένος πια, μόλις την τέταρτη θέση μεταξύ των υποψηφίων, ενώ ο Ζιουγκάνοφ, με ποσοστό επιδοκιμασίας στο 20%, βρισκόταν στην πρώτη θέση, με το κόμμα του να έχει πετύχει ήδη καλά αποτελέσματα στις βουλευτικές εκλογές που είχαν προηγηθεί».
Για να αποτραπεί αυτό το ενδεχόμενο, οι επτά ισχυρότεροι ολιγάρχες, με πρωτοβουλία του Μπορίς Μπερεζόφσκι, συναντήθηκαν με τον Γέλτσιν και συμφώνησαν να επενδύσουν εκατομμύρια για την επανεκλογή του. «Σε περίπτωση νίκης του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Ζιουγκάνοφ θα ακύρωνε τις ιδιωτικοποιήσεις. Ο φόβος ήταν η κινητήρια δύναμη που ώθησε τους δισεκατομμυριούχους να δράσουν από κοινού. ‘‘Οι κομμουνιστές θα μας κρεμάσουν από τους φανοστάτες. Εάν δεν αλλάξουμε τώρα την κατάστασή μας, θα είναι πλέον πολύ αργά’’, εξέφρασε ο Μπερεζόφσκι τη διάθεση της ομάδας. Το γεγονός ότι ο Γέλτσιν είχε κλονισμένη υγεία και καρδιολογικά προβλήματα επιδείνωνε την κατάσταση. Οι ολιγάρχες υποσχέθηκαν στον εν ενεργεία πρόεδρο εκατομμύρια για τον προεκλογικό αγώνα και διέθεσαν τους καλύτερους άντρες τους για τη στελέχωση του ιδιαίτερου εκλογικού επιτελείου. Επρόκειτο για μια οικονομική επέμβαση ‘‘by-pass’’ ιδιαίτερου τύπου. Το ιδιαίτερο ταμείο που ιδρύθηκε για την επανεκλογή έφερε το κατάλληλο όνομα: Κέντρο για την Προστασία της Ιδιωτικής Περιουσίας»
Με διατάγματα του Γέλτσιν, ο Μπερεζόφσκι και ο Γκουσίνσκι έλεγχαν τα κανάλια και τις εφημερίδες και όλοι μαζί είχαν μοιραστεί τα πετρέλαια, το αέριο και όλο τον τεράστιο πλούτο της Ρωσίας. Οι κορυφαίοι δημοσιογράφοι δούλευαν γι’ αυτούς. Αλλά και οι Αμερικάνοι ήθελαν τον Γέλτσιν. Έτσι, « από τις ΗΠΑ κατέφθασαν άνθρωποι ειδικευμένοι σε προεκλογικούς αγώνες και για τους επόμενους μήνες εγκαταστάθηκαν στο ξενοδοχείο President της Μόσχας, απ’ όπου μηχανεύονταν τις τηλεοπτικές καμπάνιες». Η επιχείρηση ονομάστηκε Rescuing Boris. «Η υποστήριξη δεν περιορίστηκε στην τεχνογνωσία. Οι ολιγάρχες δαπάνησαν εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια για να δωροδοκήσουν Ρώσους δημοσιογράφους. […] Θετικά άρθρα παραγγέλνονταν σαν να ήταν πίτσες… Μια έρευνα του πανεπιστημίου Χάρβαρντ ανέλυσε την ειδησεογραφία και μέτρησε στον πρώτο εκλογικό γύρο 492 θετικές τηλεοπτικές αναφορές για τον Γέλτσιν και 313 αρνητικές για τον Ζιουγκάνοφ… Η καμπάνια στέφθηκε με επιτυχία και εκσφενδόνισε τον Μπορίς Γέλτσιν, από την αδιέξοδη κατάσταση της τέταρτης θέσης, στην κορυφή των υποψηφίων. Στις 3 Ιουλίου 1996, ο πρόεδρος επανεξελέγη με ποσοστό περίπου 54%, ενώ ο Γκενάντι Ζιουγκάνοφ έλαβε το 40% των ψήφων. Ο στόχος του Μπερεζόφσκι να αναδειχθεί σε πρόσωπο που κινούσε τα νήματα επετεύχθη. ‘‘Με όπλο μας την τηλεόραση, ανατρέψαμε το κλίμα που υπήρχε υπέρ των κομμουνιστών, ώστε να συνεχίσουμε τις μεταρρυθμίσεις μας’’, περιέγραψε εμφατικά τη νίκη του… ‘‘Προσλάβαμε τον Ανατόλι Τσουμπάις και επενδύσαμε πολλά χρήματα στη νίκη του Γιέλτσιν. Τώρα έχουμε το δικαίωμα να στελεχώσουμε κυβερνητικές θέσεις και να απολαύσουμε τους καρπούς της νίκης μας’’».
Ο τραπεζίτης και δισεκατομμυριούχος Βλαντίμιρ Ποτάνιν έγινε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, ο Τσουμπάις επικεφαλής του προεδρικού Γραφείου, ο Μπερεζόφσκι αντιπρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας… Η κόρη του Γιέλτσιν και ο σύζυγός της Βαλεντίν Γιουμάσεφ, προσωπάρχης στο Κρεμλίνο, ζευγάρι γνωστό ως «η Τάνια και ο Βλάγια» μοίραζαν τη δημόσια περιουσία και ο Γέλτσιν υπέγραφε τα διατάγματα. Μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα τα ταμεία ήταν άδεια και η κατάσταση ήταν απελπιστική. Ο ίδιος ο Γιουμάσεφ είπε στον συγγραφέα του βιβλίου ότι «δεν μπορούσαμε να πληρώσουμε ούτε τις συντάξεις ούτε τους μισθούς του δημοσίου. Το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων είχε σχεδόν ολοκληρωθεί. Δεν είχε μείνει σχεδόν τίποτα που να μπορούσε να πουληθεί»!
«Το 1998, η οικονομική κρίση έφτασε στο αποκορύφωμά της. Τράπεζες κατέρρεαν, το ρούβλι βρισκόταν σε ελεύθερη πτώση». Ο Γέλτσιν άλλαζε τους υπουργούς σαν τα πουκάμισα, ένας πρωθυπουργός έμεινε στη θέση του μόνο για 89 μέρες!
Ο Γιόζεφ Στίγκλιτς, επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας και μετέπειτα νομπελίστας, έγραφε: «Το 1989, στη Σοβιετική Ένωση, μόνο το 2% των Ρώσων ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας, που ήταν τα δύο δολάρια την ημέρα. Μια δεκαετία αργότερα, το ποσοστό είχε ανέβει περίπου στο ένα τέταρτο του πληθυσμού… Τα μισά και πλέον παιδιά ζούσαν σε οικογένειες που ενέπιπταν στην κατηγορία των φτωχών. Η ρώσικη βιομηχανία παρήγε 60% λιγότερο απ’ ό,τι δέκα χρόνια νωρίτερα. Ακόμη και το κτηνοτροφικό κεφάλαιο υποχώρησε κατά το ήμισυ».
Έκπληξη και επανεκκίνηση
«Μια ζεστή Κυριακή του Ιούλη 2000, ετοιμοπόλεμος, ο Πούτιν καλεί την αφρόκρεμα των ολιγαρχών να συζητήσουν στο Κρεμλίνο. Πρόκειται να είναι ένα πολύ ιδιαίτερο μάθημα. Οι ολιγάρχες είχαν ήδη αρχίσει να ανησυχούν. Μια παρατήρηση του καινούργιου ηγέτη αμέσως μετά την εκλογή του έχει προκαλέσει αναστάτωση».
Κιόλας ένας από τους «μεγάλους», ο Γκουσίνσκι, είχε προφυλακιστεί προειδοποιητικά. Ούτε ο Μπερεζόφσκι και ο Αμπράμοβιτς είναι ανάμεσα στους τριάντα ολιγάρχες που κάθονται γύρω από το τραπέζι. «Η μάχη μόλις έχει αρχίσει», γράφει ο Ζάιπαλ στο βιβλίο του. «Το υπουργείο συστήνει ένα ειδικό τμήμα για τους μεγάλους ομίλους επιχειρήσεων και το 2000 στέλνει για πρώτη φορά επιθεωρητές για φορολογικούς ελέγχους στις εγκαταστάσεις τους. Η φοροδιαφυγή δεν αποτελεί πλέον πταίσμα».
Όλοι είναι ξαφνιασμένοι, δυσάρεστα, πολύ δυσάρεστα. Πώς γίνεται αυτός ο άνθρωπος που τον επέλεξαν οι ίδιοι για την ηγεσία της χώρας, για τη μετριοπάθειά του, για τη μοναχική του πορεία, χωρίς εκφρασμένες φιλοδοξίες, με ελάχιστους δικούς του ανθρώπους, χωρίς χρήμα, παντελώς άγνωστο και εκτός πολιτικής σκηνής, που φαινόταν ιδανικός για να υπηρετήσει την εξουσία και τα συμφέροντά τους, να τους αντιμετωπίζει σαν αναλώσιμους;
Με μια θεαματική επιχείρηση των υπηρεσιών ασφαλείας, ο πανίσχυρος μεγιστάνας Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, συλλαμβάνεται εν πτήσει. Για φοροδιαφυγή, απάτη και υπεξαίρεση. Ο πετρελαϊκός του όμιλος Γιούκος πτωχεύει και με τα περιουσιακά του στοιχεία εξοφλούνται οι οφειλόμενοι φόροι. Ο Χοντορκόφσκι, ο οποίος «δεν συνεμορφώθη με τας υποδείξεις», αγόραζε, ελέω Γέλτσιν, το πετρέλαιο προς 1,60 δολάρια το βαρέλι και το πουλούσε στο εξωτερικό προς 15! Ο διεθνής μηχανισμός λεηλασίας κινήθηκε υπέρ του. Το Διεθνές Διαιτητικό Δικαστήριο της Χάγης τον δικαίωσε και η Διεθνής Αμνηστία τον χαρακτήρισε πολιτικό κρατούμενο! Το παλιό στέλεχος της Κομσομόλ, που λέγεται ότι μετέφερε «τα δισεκατομμύρια της κομματικής ελίτ που κατέρρεε, σε λογαριασμούς του εξωτερικού»∙ ο επιχειρηματίας που «εξαπάτησε τους μειοψηφούντες μετόχους, μεταξύ των οποίων και 13.000 Ρώσοι εργάτες και συνταξιούχοι από την περιοχή του Τομσκ (Σιβηρία), που είχαν πάρει μετοχές […] και είδαν τα χρήματα που είχαν μαζέψει για ώρα ανάγκης να γίνονται καπνός» και του οποίου ο υπάλληλος, υπεύθυνος ασφαλείας της Γιούκος καταδικάστηκε σε ισόβια για τη δολοφονία του «δημάρχου της περιοχής που είχε ζητήσει βοήθεια από το Κρεμλίνο», ο διορισθείς «σύμβουλος του ισχυρού ομίλου επενδυτικών τραπεζών της διευρυμένης φατρίας του προέδρου Μπους», είχε ένα πελώριο κίνημα υποστήριξής του από τη Δύση. Αλλά ο Πούτιν δεν ήταν Γέλτσιν. Τελικά, το 2013, ο Χοντορκόφσκι έφυγε για την Ελβετία με χάρη που του απένειμε ο πρόεδρος μετά από παραμονή του στη φυλακή για δέκα συναπτά έτη, ενώ την ίδια χρονιά ο Μπερεζόφσκι αυτοκτόνησε πτωχευμένος στην Αγγλία.
Επιπλέον, στο βιβλίο του Χούμπερτ Ζάιπαλ, διαβάζει κανείς κατατοπιστικά κομμάτια για τις φθορές που προσπαθούν να προκαλέσουν στη Ρωσία οι Αμερικάνοι, διαστρεβλώνοντας την ιστορία του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, υποθάλποντας πολέμους στη Γεωργία και την Ουκρανία, υπονομεύοντας τις σχέσεις της με την Ευρώπη και άλλα πολλά που συνθέτουν το σκηνικό ενός διαρκούς αν και ακήρυχτου πολέμου που βρίσκεται σε εξέλιξη. Αλλά και μιας αντίστασης με αποτέλεσμα. Ενδιαφέρον και χρήσιμο πόνημα, ειδικά για τους λαούς που δέχονται επίσης επιθέσεις από την πολιτισμένη Δύση, ιδίως εκείνους που διοικούνται από παραδομένες άνευ όρων ηγεσίες.
Στέλιος Ελληνιάδης
