Δημοσιεύουμεμε σε συνέχειες, απαντήσεις σε σημαντικά ερωτήματα που αφορούν το καίριο ζήτημα της "Μετάβασης στη Δραχμή" από το ομότιτλο τελευταίο βιβλίο του Θεόδωρου Κατσανέβα (εκδόσεις Fotounica, 2014 )που περιέχει εβδομήντα απαντήσεις σε σχετικές ερωτήσεις, καθώς και άλλα συνοδευτικά και υποστηρικτικά κείμενα.Το βιβλίο μπορεί να το προμηθευτούν οι ενδιαφερόμενοι με αποστολή στο σπίτι (210-522800,τιμή κόστους 5 ευρώ).
1. Γιατί να επιστρέψουμε στη δραχμή;
Η ένταξη στην ευρωζώνη έγινε για να ενταχθούμε σε μια μεγάλη ισχυρή οικογένεια όπου θα ζούμε καλύτερα, θα διασφαλιστεί η ποιότητα ζωής, η ανάπτυξη της οικονομίας, η ειρηνική συνύπαρξή μας με τις γειτονικές χώρες. Αντί γι’ αυτό, οδηγηθήκαμε στον γκρεμό. Σήμερα βιώνουμε τη μεγαλύτερη οικονομική καταστροφή, εκτός από περιόδους πολέμων. Μια σύγχρονη ελληνική τραγωδία. Ας θυμηθούμε απλά πως ζούσαμε με τη δραχμή και πως ζούμε σήμερα με το ευρώ.
2. Πως φτάσαμε ως εδώ;
Η ένταξή μας στο ευρώ τον Ιανουάριο του 2002 ήταν από την πρώτη στιγμή καταστροφική για την ελληνική οικονομία. Αντί η ισοτιμία του ευρώ προς τη δραχμή να οριστεί σε φυσιολογικά επίπεδα της τάξης του 1:700, καθορίστηκε η πληθωριστική ισοτιμία 1 ευρώ προς 340,75 δραχμές
[1]
. Αυτή η αυθαίρετη και μάλλον σκόπιμη ισοτιμία που έγινε με τη συμβολή της Goldman Sachs, εκτίναξε στα ύψη τις τιμές και υποβάθμισε άμεσα την αγοραστική αξία των μισθών και των συντάξεων. Η ελληνική βιομηχανία, ο τουρισμός και η γεωργική μας παραγωγή έχασαν μεγάλο μέρος της ανταγωνιστικότητάς τους.
Στην πραγματικότητα, συντελέστηκε μια ιδιόμορφη κλοπή εθνικού πλούτου. Μετά το 2002 και μέχρι το 2008, υπήρξε μια αρχική περίοδος πλαστής ευημερίας μέσα στην ευρωζώνη που στηρίχθηκε σε δανεισμό. Η χώρα δανειζόταν με δυσμενείς όρους για να πληρώσει παλαιότερα χρέη, για να αγοράσει πανάκριβο αμυντικό εξοπλισμό, για αεροπλάνα χωρίς μηχανές, υποβρύχια που γέρνουν κλπ, σε ένα απύθμενο πάρτι παρασυναλλαγών και διαφθοράς, όπου κυρίαρχο ρόλο είχαν γερμανικές εταιρείες. Οι τράπεζες προωθούσαν φορτικά, προγράμματα εύκολου δανεισμού, με τις ευλογίες της κυβέρνησης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η φούσκα της πλαστής ευημερίας της ευρωζώνης έσκασε το 2008 με την έλευση της διεθνούς οικονομικής κρίσης και η οικονομία μας κατέρρευσε, όπως έγινε και σε άλλες περιφερειακές χώρες του νότου.
Με τη διαφορά ότι εδώ, λόγω ασυδοσίας των κυβερνώντων και μεγάλου «φαγοποτιού», τα πράγματα ήταν χειρότερα. Το 2010 κρεμαστήκαμε στη θηλειά της Τρόικα και των Μνημονίων, επαιτώντας συνεχώς και νέα δανεικά σε ευρώ για την αποπληρωμή των παλαιότερων χρεών που συνεχώς διογκώνονται. Έξι χρόνια μετά την κρίση του 2008, η ελληνική οικονομία κατρακυλάει συνεχώς χωρίς ελπίδα ανάστασης. Παρόμοια κρίση σε διάρκεια και βάθος δεν έχει υπάρξει ποτέ διεθνώς. Μας λένε ότι αν γυρίσουμε στη δραχμή θα πάμε στην κόλαση. Ενώ η κόλαση με το καταστροφικό ευρώ και το άτεγκτο Μνημόνιο είναι εδώ. Και με τη σημερινή κατάσταση, θα είναι για πάντα εδώ. Γι’ αυτό, αξίζει να γυρίσουμε πίσω για να πάμε μπροστά.
3. Μήπως φταίει η κακοδιαχείριση, οι σπατάλες, η διαφθορά που μας χαρακτηρίζει;
Oι κυβερνήσεις των τελευταίων είκοσι περίπου χρόνων είναι υπόλογες για την κορυφαία διαφθορά, την κακοδιαχείριση, τη δημοσιονομική σπατάλη και ασυδοσία και πρέπει να λογοδοτήσουν στη δικαιοσύνη γι’ αυτό. Το μεγάλο πάρτι της διαφθοράς στο οποίο, επισημαίνεται και πάλι, συμμετείχαν μεγάλες εταιρίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ειδικότερα της Γερμανίας, εξηγεί γιατί είμαστε οι πρωτοπόροι της κατάρρευσης που έχουν υποστεί όλες οι περιφερειακές χώρες της ευρωζώνης, οι λεγόμενες GIPSI (Greece, Italy, Portugal, Spain, Ireland).
[2]
Όπως αποδεικνύεται από πολλές διεθνείς και δικές μας μελέτες στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, οι περισσότερες χώρες μέσα στην ευρωζώνη καταρρέουν με την έλευση της κρίσης του 2008-9, σε αντίθεση με τις χώρες έξω από την ευρωζώνη, ή και έξω από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μια ενδελεχής σύγκριση της πορείας του ΑΕΠ, του ισοζυγίου πληρωμών και άλλων οικονομικών μεγεθών των χωρών μέσα και έξω από την ευρωζώνη, αποδεικνύει αυτή τη διαπίστωση.
[3]
Η κακοδιοίκηση και φαυλότητα της πολιτικής μας ηγεσίας, εξηγεί γιατί η Ελλάδα σέρνει το χορό του Ζαλόγγου στο γκρεμό και μας ακολουθούν οι άλλες χώρες του νότου. Αλλά η κυρίως αιτία της τραγωδίας είναι συστημική. Είναι αυτό το ίδιο το ευρώ που καταστρέφει όλη τη νότια ευρωζώνη και όχι μόνο. Γιατί αν πάρεις το λάθος τρένο, σε όποιο σταθμό και αν κατέβεις θα είναι λάθος.
4 Γιατί το ευρώ ευνοεί τη Γερμανία και όχι την Ελλάδα και τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου;
Το πρόβλημα, τονίζεται και πάλι, είναι συστημικό. Οφείλεται στις διαφορετικές οικονομικές δομές των βόρειων χωρών σε σχέση με τις αντίστοιχες του ευρωπαϊκού νότου
[4]
Το ευρώ είναι ένα κουστούμι κομμένο και ραμμένο στα μέτρα της Γερμανίας κυρίως, η οποία παράγει ολιγοπωλιακά προϊόντα
[5]
[6]
, υψηλής τεχνολογίας και καινοτομίας. Τα προϊόντα αυτά, εμπεριέχουν μικρό κόστος πρώτων υλών ή εργασίας. Η παραγωγή τους στοιχίζει ελάχιστα, αλλά επειδή δεν υπάρχουν ανταγωνιστές ή υπάρχουν ελάχιστοι, η τιμή πώλησής τους ορίζεται αυθαίρετα πολύ υψηλή, με συνέπεια τα περιθώρια κέρδους να είναι τεράστια.
Ένας σύγχρονος μαγνητικός τομογράφος, π.χ. της Siemens, πωλείται πολύ ακριβά γιατί θεωρείται αναγκαία η αγορά του στη διεθνή αγορά. Και σε εξωφρενικά υψηλές τιμές πωλούνται τα ανταλλακτικά του. Επί πλέον, η συγκεκριμένη εταιρεία, όπως και άλλες πολυεθνικές, φροντίζουν να έχουν ένα «καλολαδωμένο» δίκτυο αγοραστών σε όλες τις χώρες. Έτσι το σκληρό ευρώ, αυτό το συγκεκαλυμμένο μάρκο, ευνοεί κυρίως τη χώρα δυνάστη της Ευρώπης, η οποία σωρεύει τεράστια συναλλαγματικά πλεονάσματα και κερδοσκοπεί από τη διαφορά των spreads
[7]
και τα χαμηλά, μηδενικά ή και αρνητικά επιτόκια καταθέσεων και ομολόγων που συλλέγει μαζικά από όλες τις χώρες, αφού θεωρείται ασφαλής επενδυτικός προορισμός.
5. Γιατί δε μας ευνοεί το σκληρό ευρώ;
Ό κύριος προσανατολισμός της περιφερειακής ελληνικής οικονομίας στον τουρισμό και τη γεωργία, απαιτεί παραγωγική διαδικασία έντασης εργασίας. Χρειαζόμαστε δηλ. πολλά εργατικά χέρια, το κόστος των οποίων δεν μπορεί να συμπιεστεί κάτω από ένα ορισμένο επίπεδο,ώστε το συνολικό κόστος παραγωγής να είναι χαμηλότερο ή ίσο με αυτό των ανταγωνιστών μας. Το δωμάτιο ενός ελληνικού ξενοδοχείου, στοιχίζει περίπου το διπλάσιο απ’ ότι ένα αντίστοιχο στην Τουρκία, στην Αίγυπτο, στη Βουλγαρία, στη Ρουμανία, στην Ουγγαρία. Γι’ αυτό και η Κωνσταντινούπολη, το Κάιρο, το Βουκουρέστι, η Βουδαπέστη κλπ, πλημμυρίζουν από Έλληνες τουρίστες, αφού οι διακοπές στοιχίζουν λιγότερο από ότι στον Πόρο και αρκετά λιγότερο από ότι στην Πάρο.
Την ίδια ώρα, με τη συνθήκη του Σέγκεν, δε μας επιτρέπεται, ή δεν είναι εύκολο να δεχθούμε μαζικά τουρίστες από χώρες όπως η Ρωσία η Κίνα, το Ιράν κλπ, αν και η κατάσταση στο θέμα αυτό έχει κάπως βελτιωθεί τελευταία. Λόγω του σκληρού ευρώ
[8]
καταστρέφεται η αγροτική μας παραγωγή. Τα πορτοκάλια, τα λεμόνια, τα ροδάκινα, τα κεράσια οι ελιές μας πέφτουν από τα δέντρα και σαπίζουν, αφού οι εισαγωγές από τη μακρινή Αργεντινή, το Μαρόκο, την Αίγυπτο κλπ, είναι φτηνότερες. Ακόμα και ο ποιο χαμηλά αμειβόμενος εργάτης γης που αμείβεται σε ευρώ, Έλληνας ή μετανάστης, στοιχίζει πολύ πιο ακριβά από ότι σε μια ανταγωνιστική μας χώρα όπου αμείβεται σε υποτιμημένο νόμισμα.
Αν ένας εργάτης γης στην Ελλάδα στοιχίζει το λιγότερο 25 ευρώ την ημέρα, στην Τουρκία στοιχίζει σε τούρκικες λίρες που αντιστοιχούν περίπου σε 10-15 ευρώ. Το κόστος ζωής στη γειτονική χώρα είναι χαμηλότερο λόγω της υποτιμημένης τουρκικής λίρας και τα περισσότερα καταναλωτικά είδη που αγοράζει ο Τούρκος εργαζόμενος, είναι επίσης πιο φτηνά. Το γεγονός ότι η Βουλγαρία ανήκει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά όχι στην ευρωζώνη, σε συνδυασμό με τη χαμηλή φορολόγηση, έχει οδηγήσει πολλές ελληνικές εταιρείες να μεταφέρουν εκεί την έδρα τους. Οδηγοί φορτηγών και λεωφορείων από τη Βουλγαρία, αντικαθιστούν Έλληνες συναδέλφους τους με πολύ μικρότερη αμοιβή, αφού το εκεί κόστος ζωής είναι επίσης πολύ χαμηλό. Πολλοί Έλληνες καταναλωτές στα σύνορα με την Αλβανία, τα Σκόπια, τη Βουλγαρία, την Τουρκία, επισκέπτονται σε μονοήμερα ταξίδια τις χώρες αυτές και προμηθεύονται κάθε είδους φτηνά προϊόντα και καύσιμα.[1]
Η ένταξη της Ελλάδας στο Ευρώ έγινε στις 1/1/2001 με λογιστικό χρήμα και καθορισμό ισοτιμίας 1:340,75.
Η χρήση φυσικού χρήματος ξεκίνησε μετά από ένα χρόνο, με την επίσημη ένταξη μας στην ευρωζώνη στις 1/1/2002. Όταν η Ελλάδα υιοθέτησε το ευρώ στα τέλη του 2000, η ισοτιµία της δραχµής βρισκόταν στις 365,6 δραχµές ανά 1 δολάριο. Η ισοτιμία Ευρώ-δολαρίου στις 31/12/2000 ήταν 1 € = 0,9421 $. Συνεπώς, η σχέση δραχμής/ευρώ με 1/340,75 οδήγησε σε άμεση ανατίμηση της δραχμής έναντι του δολαρίου κατά περίπου 6% (στρογγυλοποιημένο), πέραν από τις κερδοσκοπικές ανατιμήσεις προϊόντων και υπηρεσιών που έφθασαν ακόμη και στο 300%. Οι τραπεζικές καταθέσεις στα τέλη του 2009 ανέρχονταν σε 237,53 και το ίδιο έτος δόθηκαν δάνεια 249,58 δις, δηλ. κατά 12,15 περισσότερα δις από τις καταθέσεις. Στα τέλη του 2012 οι τραπεζικές καταθέσεις μειώθηκαν σε 161,36 δις και τα δάνεια σε 227,7 δις αυξημένα δηλ. κατά 66,34 σε σχέση με τις τελευταίες
2]
Ο όρος GIPSI έχει πρωτοαναφερθεί από τον Paul Krugman σε άρθρα του στους New York Times και τείνει να επικρατήσει του προγενέστερου και υποτιμητικού PIGS (Portugal, Italy, Greece, Spain). O κορυφαίος Νομπελίστας και φιλέλληνας οικονομολόγος, εκτιμά πως η αποχώρηση της Ελλάδας από την Ευρωζώνη είναι αναπόφευκτη, με όποιον τρόπο κι αν συμβεί "Η Ελλάδα είτε θα επιλέξει να αποχωρήσει οικειοθελώς από την Ευρωζώνη, είτε θα εκδιωχθεί βιαίως", τονίζει χαρακτηριστικά, δηλώνοντας πως δεν υπάρχει άλλος δρόμος για τη χώρα μας πέραν εκείνον της δραχμής. Ο Krugman ασκεί κριτική στους Ευρωπαίους ηγέτες για την εμμονή τους στη λιτότητα. "Η πεποίθηση των Ευρωπαίων πως μέσω της εφαρμογής μέτρων λιτότητας θα έρθει η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας αποτελεί μια κούφια νίκη, μια ιδεολογική υστερία, δηλώνει χαρακτηριστικά. Επιθετική εφαρμογή μέτρων λιτότητας συνιστά ήττα αν δεν υπάρχει ανάπτυξη", δηλώνει, μεταξύ πολλών άλλων, ο Andrew Balls, επικεφαλής του χαρτοφυλακίου της Ευρώπης της Pimco, του μεγαλύτερου fund διαχείρισης ομολόγων παγκοσμίως. www.bankong news.gr, 4/5/2012.
[3]
Bλ. European Central Bank, Harmonized real exchange rates και διάφορες μελέτες, μεταξύ των οποίων του Hans-Werner Sin (Spiegel, 20-2-2012 και 6-3-2012, ερευνητικές εργασίες υπό την επίβλεψή μου στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, καθώς και συγκριτική μελέτη του καθηγητή John Weeks του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, περίληψη των οποίων παρατίθενται στα κεφ. 4 του παρόντος.
[4]
Ο αμερικανός οικονομολόγος Robert Mandell κέρδισε το βραβείο Nobel το 1999 για τη συμβολή του στην ανάλυση της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής κάτω από διαφορετικά συστήματα συναλλαγματικών ισοτιμιών και στην ανάλυση των άριστων περιοχών νομίσματος. Ο ίδιος υπήρξε υπέρμαχος της δημιουργίας του ευρώ αλλά προφανώς δεν είχε προβλέψει τις στρεβλώσεις που επήλθαν από την εισαγωγή ενός κοινού νομίσματος σε χώρες με διαφορετικές οικονομικές δομές, χωρίς την ύπαρξη κεντρικής εξισορροπητικής οικονομικής πολιτικής. Πιο πρόσφατα, φαίνεται να αμφιβάλλει για την επιτυχία του όλου εγχειρήματος στην πράξη, λόγω του ότι δεν έχει υπάρξει η αναγκαία τραπεζική και πολιτική ένωση.
[5]
Ολιγοπώλιο είναι η αγορά εκείνη όπου υπάρχουν λίγες μόνο επιχειρήσεις του ίδιου κλάδου που παράγουν και προσφέρουν ομοειδή προϊόντα. Συχνά, οι επιχειρήσεις αυτές αν δε συνενώνονται, κάνουν υπόγειες συνεννοήσεις μεταξύ τους, με σκοπό τον αποκλεισμό άλλων επιχειρήσεων να εισέλθουν στον κλάδο και τον καθορισμό κοινών υψηλών τιμών που αποφέρουν τεράστια κέρδη.
[6]
Οι οικονομικοί κλάδοι ή οι επιχειρήσεις έντασης κεφαλαίου και κατ’ επέκτασης υψηλής τεχνολογίας και καινοτομίας είναι αυτοί όπου η επένδυση σε κεφάλαια, τεχνολογία και καινοτομική έρευνα είναι πολύ μεγάλη σε σχέση με το κόστος εργασίας. Αντίθετα οι κλάδοι ή οι επιχειρήσεις έντασης εργασίας είναι εκείνοι όπου το κόστος εργασίας είναι σχετικά υψηλό σε σχέση με το απαιτούμενο κεφάλαιο.
[7]
Τα spreads είναι το άνοιγμα ή η διαφορά απόδοσης, μεταξύ τίτλων, όπως των ομολόγων, ενός κράτους (κράτος Α), έναντι ενός άλλου κράτους βάσης και στην προκειμένη περίπτωση της Γερμανίας (κράτος Β). Αντανακλά την αποζημίωση για έναν ομολογιούχο που θα επιλέξει να επενδύσει σε ομόλογα του κράτους Α αντί του κράτους βάσης και εκφράζεται σε μονάδες βάσης, δηλ. τη διαφορά των επιτοκίων επί τοις 100. Οι μεγάλες διαφορές των spreads σε βάρος των τίτλων της Ελλάδας και των άλλων περιφερειακών χωρών έναντι της Γερμανίας, οφείλονται στο γεγονός ότι οι καταθέτες εμπιστεύονται πολύ περισσότερο την οικονομία της Γερμανίας από τις περιφερειακές χώρες και μεταφέρουν εκεί τις καταθέσεις τους.
[8]
Ο όρος σκληρό νόμισμα χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει ότι η συναλλαγματική ισοτιμία, η αγοραστική δύναμη ενός νομίσματος είναι υπερτιμημένη σε σχέση με ένα άλλο. Αυτό σημαίνει ότι εκείνος που κατέχει και συναλλάσσεται με ένα σκληρό νόμισμα όπως κυρίως το ευρώ και το ελβετικό φράγκο και κατά δεύτερο λόγο το δολάριο και το γιεν, είναι σε θέση να αγοράζει φτηνά προϊόντα και υπηρεσίες άλλων χωρών σε σχέση με το επίπεδο ζωής στη χώρα του. Η ύπαρξη σκληρού νομίσματος δυσχεραίνει τις εξαγωγές και διευκολύνει τις εισαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών. Το αντίθετο ισχύει με το λεγόμενο μαλακό νόμισμα που είναι υποτιμημένο σε σχέση με το σκληρό. Οι διεθνείς συναλλαγματικές ισοτιμίες ρυθμίζονται από την προσφορά και ζήτηση εξαγόμενων και εισαγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών. Στην πράξη όμως, σημαντικό ρόλο έχουν οι πολιτικές που ακολουθούνται από τις κεντρικές τράπεζες των διαφόρων χωρών που με ποικίλα μέσα και κυρίως με την προσφορά ή απόσυρση συναλλάγματος ρυθμίζουν τεχνικά τις ισοτιμίες των νομισμάτων τους. Η Κίνα διατηρώντας υπερβολικά χαμηλή την ισοτιμία του γουάν, παρ’ όλες τις εκκλήσεις και διαμαρτυρίες των δυτικών, έχει εισβάλει ορμητικά στις διεθνείς αγορές και σήμερα τα συναλλαγματικά της διαθέσιμα ξεπερνούν τα 3,5 τρις δολάρια.
Του έσκασε το γκαζάκι στα χέρια. Ενώ αν έψηνε τον καφέ πάνω σεχειροβομβίδα δεν θα έσκαγε - χειροβομβίδες Σαμαρά! απασφαλίζουν μόνον αν τις αγριοκοιτάξει ο κ. Μπαλτάκος.