22 Δεκεμβρίου 2015
Λεωνίδας Βατικιώτης
ΑΠΟ ΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ«Επίκαιρα»
Το ερώτημα που θέτει από την εισαγωγή κιόλας η ετήσια έκθεση για την ανθρώπινη ανάπτυξη (Human Development Report) της σχετικής υπηρεσίας των Ηνωμένων Εθνών, η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα τη Δευτέρα 14 Δεκεμβρίου δεν είναι καθόλου … αθώο: ¨Πως μπορεί η εργασία να ενδυναμώσει την ανθρώπινη ανάπτυξη;». Διαφορετικά ειπωμένο, η εργασία γενικώς και από μόνη της, δεν εγγυάται την ανθρώπινη ανάπτυξη, όπως ορίζεται από τρεις διαφορετικούς και μετρήσιμους δείκτες: μακροβιότητα και υγιής ζωή, δυνατότητα απόκτησης γνώσης και αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης, όπως μετριέται από το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εθνικό εισόδημα.
Μια πιο εμβριθής μελέτη στην έκθεση, που ανέκαθεν ξεχείλιζε από ενδιαφέρουσες πληροφορίες, αν και η φετινή που είναι αφιερωμένη στην ανθρώπινη εργασία αποτελεί μελέτη αναφοράς, αποκαλύπτει τα πολλαπλά και μεταβαλλόμενα πρόσωπα της ανθρώπινης εργασίας, που ανασκευάζουν την ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι από μόνη της η εργασία μπορεί να εγγυηθεί την άνοδο της ευημερίας, όπως και τις αυταπάτες που έχουν καλλιεργηθεί ότι ή πρόοδος της τεχνολογίας μπορεί να αμβλύνει τις κοινωνικές αντιθέσεις.
Αδιάψευστος μάρτυρας είναι η έκρηξη των αντιθέσεων. Σήμερα το 80% περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού ελέγχει το 6% του παγκόσμιου πλούτου, ενώ το πλουσιότερο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού ελέγχει ποσοστό άνω του 50% του πλούτου. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, ωστόσο, και στα… ρετιρέ της κατανομής του πλούτου. «Μεταξύ 1976 και 2017», τονίζεται στην έκθεση, «το μερίδιο του συνολικού ετήσιου εισοδήματος που συγκέντρωσε το πλουσιότερο 1 % του πληθυσμού των ΗΠΑ αυξήθηκε από 9% σε 20%. Ομοίως, μεταξύ 1980 και 2007 το μερίδιο του πλουσιότερου 1% στο Ηνωμένο Βασίλειο αυξήθηκε από 7% σε 7396»!
Οι αυξανόμενες ανισότητες όμως δεν είναι «προνόμιο» μόνο του αναπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου, όπως μαρτυρά το γεγονός ότι οι εισοδηματικές ανισότητες από τη δεκαετία του ’90 μέχρι το 2010 στις κοινωνίες υψηλού εισοδήματος αυξήθηκαν κατά 9%. Το «πάρτι» σε βάρος των φτωχών είχε πλανητικό χαρακτήρα. Από το 1990 ως το 2010 κατά μέσο όρο, και λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος του πληθυσμού, η εισοδηματική ανισότητα αυξήθηκε κατά 11% στις αναπτυσσόμενες χώρες. Μια σημαντική πλειοψηφία των νοικοκυριών στις αναπτυσσόμενες χώρες -άνω του 75% του πληθυσμού- ζει σε μια κοινωνία όπου το εισόδημα είναι πιο άνισα κατανεμημένο απ” ό,τι τη δεκαετία του ’90.
Η αιτία πίσω από την αύξηση των ανισοτήτων βρίσκεται στον άνισο τρόπο με τον οποίο κατανεμήθηκαν τα οφέλη από την αύξηση της παραγωγικότητας. «Μια απόρρητη υπόσχεση της ψηφιακής επανάστασης ήταν πως θα αύξανε την παραγωγικότητα της εργασίας κι έτσι θα οδηγούσε σε υψηλότερες αμοιβές. Αυτό δεν φαίνεται να συνέβη… Τα κέρδη της παραγωγικότητας δεν μεταφράστηκαν σε υψηλότερους μισθούς για το μεγαλύτερο μέρος».
Η μελέτη στη συνέχεια χρησιμοποιεί το παράδειγμα των ΗΠΑ και της Ολλανδίας. Στις ΗΠΑ από το 1973 μέχρι το 2013 η παραγωγικότητα στη βιομηχανία αυξήθηκε κατά 75% και οι μισθοί λιγότερο από 10%! «Το διευρυνόμενο κενό μεταξύ παραγωγικότητας και μισθών από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 έχει παρατηρηθεί επίσης στην Ολλανδία. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι μισθοί έμειναν σταθεροί. Από το 2007 ως το 2013 οι πραγματικοί μισθοί σε Ιαπωνία, Ιταλία και Ηνωμένο Βασίλειο μειώθηκαν. Αυτοί όμως οι μέσοι όροι αποκρύπτουν το γεγονός ότι, καθώς η πραγματική αμοιβή για τους περισσότερους εργάτες έμεινε στάσιμη, τα εισοδήματα για τους υψηλά αμειβόμενους αυξήθηκαν σημαντικά».
Η έκθεση των Ηνωμένων Εθνών επικαλείται, μάλιστα, μελέτη βάσει της οποίας το μερίδιο του εταιρικού εισοδήματος που κατευθύνεται σε μισθούς στις αναπτυγμένες χώρες μεταξύ 1980 και 2015 μειώθηκε κατά 8%! Το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα: «Η τεχνολογική επανάσταση συνοδεύτηκε από αυξανόμενη ανισότητα»…
Ο αυτοματισμός συντελείται με ταχύ ρυθμό (οι πωλήσεις βιομηχανικών ρομπότ εκτιμάται ότι έχουν αυξηθεί κατά 170% μεταξύ 2009 και 2011, παρά τη βιομηχανική κρίση) και ο συνολικός αριθμός των ρομπότ αναμένεται το 2015 να φτάσει το 1,5εκατομμύριο».
Η ίδια η έκθεση εξηγεί και τη γοητεία των ρομπότ: «Τα εργοστασιακά ρομπότ στη Γερμανία που εκτελούν εργασίες ρουτίνας κοστίζουν περίπου 5 ευρώ για όλη τη ζωή τους (συμπεριλαμβανομένου του κόστους συντήρησης και ενέργειας), ενώ το κόστος ενός Γερμανού εργάτη (συμπεριλαμβανομένων μισθού, συνταξιοδοτικής και υγειονομικής κάλυψης) ανέρχεται σε περίπου 40 ευρώ την ώρα».
Η αιτία της αυξανόμενης ανεργίας, που το 2015 πλήττει 204 εκατομμύρια άτομα, εκ των οποίων τα 74 εκατομμύρια είναι νέοι -χωρίς να συνυπολογίζονται οι 1,5 δισεκατομμύριο εργαζόμενοι που εντάσσονται στην ευάλωτη απασχόληση-, ας μην αναζητείται επομένως στην έλλειψη εκπαίδευσης ή σε άλλες αιτίες. Η υποκατάσταση της ζωντανής εργασίας από νεκρή αποτελεί διαρκή αιτία κοινωνικής οδύνης και νέων κρίσεων, μειώνοντας την αίγλη της αποκαλούμενης «Δ” Βιομηχανικής Επανάστασης».
Άμεσο αποτέλεσμα της φτωχοποίησης των εργαζομένων, άλλωστε, είναι και το φαινόμενο των εργαζόμενων φτωχών, όπως περιγράφονται τα 830 εκατομμύρια εργαζομένων σε όλο τον κόσμο που ζουν με λιγότερα από 2 δολάρια τη μέρα. Μάλιστα, η άνθηση μεσαιωνικών μορφών εκμετάλλευσης δεν απαντάται μόνο στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Το 2009 περίπου 30 εκατομμύρια εργαζόμενοι στην ΕΕ έπεσαν θύματα βίας που σχετίζεται με τη δουλειά τους, εκ των οποίων τα 10 εκατομμύρια εντός του χώρου εργασίας και τα υπόλοιπα 20 εκτός.
Αποτέλεσμα της ραγδαίας αλλαγής που επέρχεται στον χάρτη των ειδικοτήτων είναι και η απαξίωση πολλών επαγγελμάτων. Δημοσιεύεται η εκτίμηση ότι το 50% των σημερινών επαγγελμάτων μέχρι το 2025 θα έχει καταστεί περιττό. Τα επαγγέλματα με τη μικρότερη ζήτηση θα είναι αυτά με τη μικρότερη εξειδίκευση, ενώ θα αυξηθεί σημαντικά η ζήτηση για υψηλές ειδικότητες.
Κατόπιν τούτων, δεν εκπλήσσει καθόλου το γεγονός ότι η επέκταση της τεχνολογικής επανάστασης συμβαδίζει με τις χειρότερες κοινωνικές παθογένειες. Για παράδειγμα, 795 εκατομμύρια άτομα στον κόσμο πάσχουν από χρόνια πείνα, κάθε λεπτό πεθαίνουν 11 παιδιά κάτω των 5 ετών και κάθε ώρα 33 μητέρες. Περίπου 37 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με τον ιό HIV και 11 εκατομμύρια άτομα με φυματίωση. Επίσης, 780 εκατομμύρια ενήλικες και 103 εκατομμύρια νέοι άνθρωποι (ηλικίας 15-24 ετών) είναι αναλφάβητοι, ενώ στις αναπτυγμένες χώρες 160 εκατομμύρια άνθρωποι είναι λειτουργικά αναλφάβητοι και σε όλο τον κόσμο 250 εκατομμύρια παιδιά στερούνται βασικών δεξιοτήτων, αν και 130 εκατομμύρια απ” αυτά έχουν περάσει τουλάχιστον τέσσερα χρόνια στο σχολείο.
Δέος προκαλεί τέλος και η έκταση της παιδικής εργασίας, με 168 εκατομμύρια παιδιά ή το 11 % του παγκόσμιου παιδικού πληθυσμού αντί να παίζει ή να παρακολουθεί σχολείο να εργάζεται, συνήθως σε άθλιες συνθήκες, καθώς το 50% εξ αυτών δουλεύει σε επικίνδυνες εργασίες. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι το 2012 τουλάχιστον 21 εκατομμύρια άνθρωποι δούλευαν σε αναγκαστική εργασία, εκ των οποίων τα 14 εκατομμύρια σε συνθήκες εργασιακής εκμετάλλευσης και τα 4,5 εκατομμύρια σε σεξουαλική εκμετάλλευση.
Μισητός, παλιός κόσμος…
========================== "O σιωπών δοκεί συναινείν"Το ερώτημα που θέτει από την εισαγωγή κιόλας η ετήσια έκθεση για την ανθρώπινη ανάπτυξη (Human Development Report) της σχετικής υπηρεσίας των Ηνωμένων Εθνών, η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα τη Δευτέρα 14 Δεκεμβρίου δεν είναι καθόλου … αθώο: ¨Πως μπορεί η εργασία να ενδυναμώσει την ανθρώπινη ανάπτυξη;». Διαφορετικά ειπωμένο, η εργασία γενικώς και από μόνη της, δεν εγγυάται την ανθρώπινη ανάπτυξη, όπως ορίζεται από τρεις διαφορετικούς και μετρήσιμους δείκτες: μακροβιότητα και υγιής ζωή, δυνατότητα απόκτησης γνώσης και αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης, όπως μετριέται από το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εθνικό εισόδημα.
Μια πιο εμβριθής μελέτη στην έκθεση, που ανέκαθεν ξεχείλιζε από ενδιαφέρουσες πληροφορίες, αν και η φετινή που είναι αφιερωμένη στην ανθρώπινη εργασία αποτελεί μελέτη αναφοράς, αποκαλύπτει τα πολλαπλά και μεταβαλλόμενα πρόσωπα της ανθρώπινης εργασίας, που ανασκευάζουν την ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι από μόνη της η εργασία μπορεί να εγγυηθεί την άνοδο της ευημερίας, όπως και τις αυταπάτες που έχουν καλλιεργηθεί ότι ή πρόοδος της τεχνολογίας μπορεί να αμβλύνει τις κοινωνικές αντιθέσεις.
Στο 1% του πληθυσμού το 50% του πλούτου:
Αδιάψευστος μάρτυρας είναι η έκρηξη των αντιθέσεων. Σήμερα το 80% περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού ελέγχει το 6% του παγκόσμιου πλούτου, ενώ το πλουσιότερο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού ελέγχει ποσοστό άνω του 50% του πλούτου. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι, ωστόσο, και στα… ρετιρέ της κατανομής του πλούτου. «Μεταξύ 1976 και 2017», τονίζεται στην έκθεση, «το μερίδιο του συνολικού ετήσιου εισοδήματος που συγκέντρωσε το πλουσιότερο 1 % του πληθυσμού των ΗΠΑ αυξήθηκε από 9% σε 20%. Ομοίως, μεταξύ 1980 και 2007 το μερίδιο του πλουσιότερου 1% στο Ηνωμένο Βασίλειο αυξήθηκε από 7% σε 7396»!
Οι αυξανόμενες ανισότητες όμως δεν είναι «προνόμιο» μόνο του αναπτυγμένου καπιταλιστικού κόσμου, όπως μαρτυρά το γεγονός ότι οι εισοδηματικές ανισότητες από τη δεκαετία του ’90 μέχρι το 2010 στις κοινωνίες υψηλού εισοδήματος αυξήθηκαν κατά 9%. Το «πάρτι» σε βάρος των φτωχών είχε πλανητικό χαρακτήρα. Από το 1990 ως το 2010 κατά μέσο όρο, και λαμβάνοντας υπόψη το μέγεθος του πληθυσμού, η εισοδηματική ανισότητα αυξήθηκε κατά 11% στις αναπτυσσόμενες χώρες. Μια σημαντική πλειοψηφία των νοικοκυριών στις αναπτυσσόμενες χώρες -άνω του 75% του πληθυσμού- ζει σε μια κοινωνία όπου το εισόδημα είναι πιο άνισα κατανεμημένο απ” ό,τι τη δεκαετία του ’90.
Η αιτία πίσω από την αύξηση των ανισοτήτων βρίσκεται στον άνισο τρόπο με τον οποίο κατανεμήθηκαν τα οφέλη από την αύξηση της παραγωγικότητας. «Μια απόρρητη υπόσχεση της ψηφιακής επανάστασης ήταν πως θα αύξανε την παραγωγικότητα της εργασίας κι έτσι θα οδηγούσε σε υψηλότερες αμοιβές. Αυτό δεν φαίνεται να συνέβη… Τα κέρδη της παραγωγικότητας δεν μεταφράστηκαν σε υψηλότερους μισθούς για το μεγαλύτερο μέρος».
Η μελέτη στη συνέχεια χρησιμοποιεί το παράδειγμα των ΗΠΑ και της Ολλανδίας. Στις ΗΠΑ από το 1973 μέχρι το 2013 η παραγωγικότητα στη βιομηχανία αυξήθηκε κατά 75% και οι μισθοί λιγότερο από 10%! «Το διευρυνόμενο κενό μεταξύ παραγωγικότητας και μισθών από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 έχει παρατηρηθεί επίσης στην Ολλανδία. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι μισθοί έμειναν σταθεροί. Από το 2007 ως το 2013 οι πραγματικοί μισθοί σε Ιαπωνία, Ιταλία και Ηνωμένο Βασίλειο μειώθηκαν. Αυτοί όμως οι μέσοι όροι αποκρύπτουν το γεγονός ότι, καθώς η πραγματική αμοιβή για τους περισσότερους εργάτες έμεινε στάσιμη, τα εισοδήματα για τους υψηλά αμειβόμενους αυξήθηκαν σημαντικά».
Η έκθεση των Ηνωμένων Εθνών επικαλείται, μάλιστα, μελέτη βάσει της οποίας το μερίδιο του εταιρικού εισοδήματος που κατευθύνεται σε μισθούς στις αναπτυγμένες χώρες μεταξύ 1980 και 2015 μειώθηκε κατά 8%! Το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα: «Η τεχνολογική επανάσταση συνοδεύτηκε από αυξανόμενη ανισότητα»…
Η υποκατάσταση της ζωντανής εργασίας
Μία από τις συνέπειες της τεχνολογικής επανάστασης ήταν και η μεταμόρφωση της βιομηχανίας. «Μεταξύ 2000 και 2010 η απασχόληση στη βιομηχανία μειώθηκε κατά 8% στη Γερμανία και 11 % στη Νότια Κορέα. Αυτό συνέβη κατά ένα μέρος επειδή η βιομηχανία γίνεται όλο και περισσότερο έντασης κεφαλαίου. Η χρήση ρομπότ είναι σε άνοδο. Κάθε χρόνο μπαίνουν σε χρήση 200.000 βιομηχανικά ρομπότ επιπλέον…Ο αυτοματισμός συντελείται με ταχύ ρυθμό (οι πωλήσεις βιομηχανικών ρομπότ εκτιμάται ότι έχουν αυξηθεί κατά 170% μεταξύ 2009 και 2011, παρά τη βιομηχανική κρίση) και ο συνολικός αριθμός των ρομπότ αναμένεται το 2015 να φτάσει το 1,5εκατομμύριο».
Η ίδια η έκθεση εξηγεί και τη γοητεία των ρομπότ: «Τα εργοστασιακά ρομπότ στη Γερμανία που εκτελούν εργασίες ρουτίνας κοστίζουν περίπου 5 ευρώ για όλη τη ζωή τους (συμπεριλαμβανομένου του κόστους συντήρησης και ενέργειας), ενώ το κόστος ενός Γερμανού εργάτη (συμπεριλαμβανομένων μισθού, συνταξιοδοτικής και υγειονομικής κάλυψης) ανέρχεται σε περίπου 40 ευρώ την ώρα».
Η αιτία της αυξανόμενης ανεργίας, που το 2015 πλήττει 204 εκατομμύρια άτομα, εκ των οποίων τα 74 εκατομμύρια είναι νέοι -χωρίς να συνυπολογίζονται οι 1,5 δισεκατομμύριο εργαζόμενοι που εντάσσονται στην ευάλωτη απασχόληση-, ας μην αναζητείται επομένως στην έλλειψη εκπαίδευσης ή σε άλλες αιτίες. Η υποκατάσταση της ζωντανής εργασίας από νεκρή αποτελεί διαρκή αιτία κοινωνικής οδύνης και νέων κρίσεων, μειώνοντας την αίγλη της αποκαλούμενης «Δ” Βιομηχανικής Επανάστασης».
Άμεσο αποτέλεσμα της φτωχοποίησης των εργαζομένων, άλλωστε, είναι και το φαινόμενο των εργαζόμενων φτωχών, όπως περιγράφονται τα 830 εκατομμύρια εργαζομένων σε όλο τον κόσμο που ζουν με λιγότερα από 2 δολάρια τη μέρα. Μάλιστα, η άνθηση μεσαιωνικών μορφών εκμετάλλευσης δεν απαντάται μόνο στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Το 2009 περίπου 30 εκατομμύρια εργαζόμενοι στην ΕΕ έπεσαν θύματα βίας που σχετίζεται με τη δουλειά τους, εκ των οποίων τα 10 εκατομμύρια εντός του χώρου εργασίας και τα υπόλοιπα 20 εκτός.
Αποτέλεσμα της ραγδαίας αλλαγής που επέρχεται στον χάρτη των ειδικοτήτων είναι και η απαξίωση πολλών επαγγελμάτων. Δημοσιεύεται η εκτίμηση ότι το 50% των σημερινών επαγγελμάτων μέχρι το 2025 θα έχει καταστεί περιττό. Τα επαγγέλματα με τη μικρότερη ζήτηση θα είναι αυτά με τη μικρότερη εξειδίκευση, ενώ θα αυξηθεί σημαντικά η ζήτηση για υψηλές ειδικότητες.
Κατόπιν τούτων, δεν εκπλήσσει καθόλου το γεγονός ότι η επέκταση της τεχνολογικής επανάστασης συμβαδίζει με τις χειρότερες κοινωνικές παθογένειες. Για παράδειγμα, 795 εκατομμύρια άτομα στον κόσμο πάσχουν από χρόνια πείνα, κάθε λεπτό πεθαίνουν 11 παιδιά κάτω των 5 ετών και κάθε ώρα 33 μητέρες. Περίπου 37 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με τον ιό HIV και 11 εκατομμύρια άτομα με φυματίωση. Επίσης, 780 εκατομμύρια ενήλικες και 103 εκατομμύρια νέοι άνθρωποι (ηλικίας 15-24 ετών) είναι αναλφάβητοι, ενώ στις αναπτυγμένες χώρες 160 εκατομμύρια άνθρωποι είναι λειτουργικά αναλφάβητοι και σε όλο τον κόσμο 250 εκατομμύρια παιδιά στερούνται βασικών δεξιοτήτων, αν και 130 εκατομμύρια απ” αυτά έχουν περάσει τουλάχιστον τέσσερα χρόνια στο σχολείο.
Δέος προκαλεί τέλος και η έκταση της παιδικής εργασίας, με 168 εκατομμύρια παιδιά ή το 11 % του παγκόσμιου παιδικού πληθυσμού αντί να παίζει ή να παρακολουθεί σχολείο να εργάζεται, συνήθως σε άθλιες συνθήκες, καθώς το 50% εξ αυτών δουλεύει σε επικίνδυνες εργασίες. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι το 2012 τουλάχιστον 21 εκατομμύρια άνθρωποι δούλευαν σε αναγκαστική εργασία, εκ των οποίων τα 14 εκατομμύρια σε συνθήκες εργασιακής εκμετάλλευσης και τα 4,5 εκατομμύρια σε σεξουαλική εκμετάλλευση.
Μισητός, παλιός κόσμος…
