Πέμπτη, 14 Απριλίου 2016
Η ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΣΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ
του Λεωνίδα Χ. Αποσκίτη
Όταν το 2003, ο τότε Ισραηλινός πρωθυπουργός Αριέλ Σαρόν διακήρυξε ότι η Νεοσυντηρητική Ιμπεριαλιστική Συμμαχία των ΗΠΑ είχε ήδη κατακτήσει το Ιράκ και ότι ήταν καιρός να βαδίσουν εναντίον της Λιβύης, της Συρίας και του Ιράν... μάλλον λογάριαζε, βέβαια, χωρίς τον ξενοδόχο!
Κι αυτός δεν είναι άλλος από το αιώνιο φάντασμα της Ρωσσίας που πλανιέται πάλι πάνω από την κατεχόμενη Ευρώπη...
Δεν είναι έκπληξη το γεγονός ότι η έννοια της Ρωσσίας και των Ρώσσων ως αντιπροσωπευτική του Άλλου - εκτός από «εμάς τους Δυτικούς», δηλαδή - ήταν ευρέως διαδεδομένη στην βικτωριανή Αγγλία του 19ο αιώνα.Ήταν η εποχή του «Μεγάλου Παιχνιδιού» -του ανταγωνισμού μεταξύ Βρετανίας και Ρωσσίας για την επιρροή και τα λάφυρα σε μια λωρίδα της Ασίας που εκτείνεται από την ινδική υπο-ήπειρο μέχρι την Μαύρη Θάλασσα.
Οι βρετανικές απόψεις, αναπόφευκτα, μετανάστευσαν και πέρα από τον Ατλαντικό, στην Αμερική.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι Αμερικανοί άρχισαν να βλέπουν τους εαυτούς τους ως «καλούς» σε έναν μανιχαϊστικό αγώνα απέναντι στους κακούς Ρώσσους.
Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 –το τέλος του γιγαντιαίου ουτοπικού σχεδίου που διηύθυνε η Μόσχα τα τρία τέταρτα σχεδόν του αιώνα– φάνηκε να καθησυχάζει τα ψυχροπολεμικά αντανακλαστικά για την Ρωσσία. Καθώς το ΝΑΤΟ επεκτάθηκε προς τα ανατολικά, ώστε να περιλάβει τελικά τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Βαλτικής στα σύνορα της Ρωσίας, υπήρξε μέχρι και μια αποδεκτή εικόνα του μπεκρή Μπόρις Γιέλτσιν ως ...καλόκαρδου δημοκράτη αμερικανικού τύπου.
Όλοι πίστευαν ότι η Ρωσσία είναι «μια χώρα που καταρρέει», όπως το έθεταν πολλά πρωτοσέλιδα ρεπορτάζ ανά τον κόσμο.
Δεκαπέντε χρόνια πριν, για παράδειγμα, το Atlantic δημοσίευσε ένα ρεπορτάζ με τίτλο «Η Ρωσσία έχει ξοφλήσει», που μιλούσε για την «ασταμάτητη κατρακύλα μιας κάποτε μεγάλης δύναμης προς την κοινωνική καταστροφή» και τελικά «την αφάνεια».
Αυτές τις μέρες, η Ρωσία αποδεικνύει ότι καθόλου «ξοφλημένη» δεν είναι ως γεωπολιτικός παράγοντας, αφ' ότου κατέλαβε την Κριμαία και εξόπλισε τους φιλορώσσους αυτονομιστές στην ανατολική Ουκρανία. Αντίθετα, η αποφασισμένη και μέχρι στιγμής επιτυχημένη υποστήριξη της Ρωσίας στον Μπασάρ αλ-Άσσαντ στη Συρία, και η διαμορφούμενη συμμαχία της με την Κίνα, που βασίζεται σε μια ιστορική ενεργειακή συμφωνία, υποδηλώνουν ένα έθνος που αποτελεί πλέον καθοριστικό παίκτη στην παγκόσμια σκηνή.
Ίσως η περίεργη ιδέα ότι «το δράμα φθάνει στο τέλος του», όπως συμπέραινε πρόωρα το ρεπορτάζ του Atlantic για την ρωσσική ιστορία, είναι στην πραγματικότητα μια επιθυμία του συλλογικού υποσυνείδητου των Δυτικών, ένας ευσεβής πόθος.
Η Δύση άρχισε να ανησυχεί ξανά με την άνοδο του ισχυρού Πούτιν –που τον είδε, ίσως δικαίως, ως συνδυασμό ηγέτη με αρετές του τσαρικού και του σοβιετικού παρελθόντος μαζί. Έτσι βγήκαν ξανά τα αισθήματα αποστροφής προς την Ρωσσία.
Και τώρα, ενάμιση αιώνα μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο, η σύγκρουση που προέκυψε αναζωπύρωσε τους αμερικανικούς και ευρωπαϊκούς αφορισμούς για τη Ρωσσία.
Όμως, η Ρωσσία, είναι κάτι παραπάνω από «μια σκοτεινή αντιδυτική δυναμη» ή ένα «βενζινάδικο», όπως την είχε χαρακτηρίσει ο Γερουσιαστής Μακέιν. Τα τεράστια αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου της χώρας είναι αναμφίβολα τα σημαντικότερα περιουσιακά στοιχεία της Ρωσσίας. Η Ρωσσία είναι ο σημαντικότερος εξαγωγέας φυσικού αερίου στον κόσμο και κατέχει τα μεγαλύτερα τέτοια αποδεδειγμένα αποθέματα στον πλανήτη. Αλλά το Κρεμλίνο χρησιμοποιεί επιδέξια τον θησαυρό των ορυκτών καυσίμων για την επίτευξη των γεωπολιτικών στόχων του, όπως στην πρόσφατη μεγάλη συμφωνία μεταφοράς φυσικού αερίου μέσω αγωγών προς την Κίνα.
Η μετα-σοβιετική μείωση του πληθυσμού της Ρωσσίας έχει σταματήσει. Χάρη στη μετανάστευση από τα πρώην σοβιετικά κράτη, την αύξηση των γεννήσεων από το ναδίρ τους το 1999 και την πτώση του δείκτη θνησιμότητας, ο συνολικός πληθυσμός της Ρωσσίας σήμερα εκτιμάται επισήμως ότι έχει αυξηθεί περισσότερο από ένα εκατομμύριο τα τελευταία πέντε χρόνια. Για πρώτη φορά στην μετα-σοβιετική εποχή, η Ρωσία βλέπει πλέον περισσότερες γεννήσεις από θανάτους».
Η Συρία αποδείχθηκε μια εξαιρετικά ευνοϊκή αρένα για την Ρωσσία, στην οποία το Κρεμλίνο με υπομονή, σταθερότητα και έξυπνη αποτίμηση των αντιπάλων του ενίσχυσε την διαπραγματευτική του θέση απέναντι στην Δύση.
Ο Λευκός Οίκος αντιλαμβάνεται τι διακυβεύεται, αλλά βρέθηκε ελλιπώς προετοιμασμένος για να διαχειριστεί τον ρόλο της Ρωσσίας στις εξελίξεις και προτίμησε να συνεργαστεί.
Η Μόσχα δεν κρύβει ότι βομβάρδισε θέσεις ισλαμιστών που ενισχύει η Ουάσιγκτων, ούτε ότι στήριξε τους Κούρδους αντάρτες του YPG. Είναι ένα παλιό παιχνίδι για τους Ρώσσους. Η τσαρική κυβέρνηση έπαιζε το κουρδικό χαρτί συνεχώς για να εξασθενήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία από τα τέλη του 19ου αιώνα.
«Αυτό που μπορεί να δώσει η Ρωσσία στους Κούρδους σήμερα είναι η υπόσχεση ενός ενιαίου Κουρδικού κράτους από την Ροζάβα στην Συρία έως το βόρειο Ιράκ. πράγματι, η στηριζόμενη από την Ρωσσία επίθεση των κυβερνητικών δυνάμεων στο Χαλέπι έχει δώσει την δυνατότητα στο YPG να κινηθεί, πέραν της περιφέρειάς του στην βορειοδυτική Συρία, ανατολικά προς την Αζάζ κατά μήκος των τουρκικών συνόρων» (Ruthless and Sober inSyria, της Reva Bhalla, Geopolitical Weekly, 16/02/2016).
Και η Ρωσσία γνωρίζει όχι μόνο πώς να εκνευρίσει την Τουρκία, αλλά και να την κάνει να καταρρεύσει μόνο και μόνο στην προοπτική της κουρδικής απειλής.
Ναύτες του ρωσσικού Στόλου της Βαλτικής παίζουν με την Λούσυ, ένα κοριτσάκι δύο χρονών, που έχασε τους γονείς του σε βομβαρδισμό από τους Ναζί το 1941. [Στιγμιότυπο από μια σειρά ανέκδοτων φωτογραφιών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου που δημοσίευσε το 2011 το Ρωσσικό Πρακτορείο Ειδήσεων].
Πιθανόν, κανένα άλλο έθνος δεν έχουν επιχειρήσει τόσο πολύ οι Δυτικοί να παρουσιάσουν ως καρικατούρα, να υποτιμήσουν, να υπονομεύσουν, να πολεμήσουν, εν τέλει, όσο την Ρωσσία.
Ο λόγος για αυτή την μακραίωνη αγωνία απέναντι στην Ρωσσία είναι ότι παραμένει μια παγκόσμια δύναμη, που είναι αδύνατον να αγνοηθεί από τους Επικυρίαρχους.
Αλλά ένα έθνος δεν είναι κάτι που μπορούμε να υποτιμήσουμε, αν δεν μας αρέσει. Η θέση «η Ρωσσία είναι καταδικασμένη» είναι εξωπραγματική. Η Ρωσσία δεν πρόκειται ποτέ να εξαφανισθεί, όσο κι αν οι επικριτές της προβάλλουν υπερβολικά τα προβλήματά της ή αδυνατούν να τα τοποθετήσουν στην σωστή τους διάσταση.
Η Ρωσσία θα εξακολουθήσει να είναι σημαντική, είναι η άλλη Ευρώπη: η παλιά Μοσχοβία, η Αγία Ρωσσία των Τσάρων, η Σοβιετική Ένωση, η νέα Ρωσσική Ομοσπονδία του Πούτιν είναι πάντα το ίδιο πρόσωπο, έχει την ίδια εντελέχεια, όπως λέει ο Φερνάντ Μπρωντέλ, που χάνεται στα βάθη του χρόνου.
Είναι η χώρα της απεραντοσύνης που απέκρουε τους επιδρομείς της Ασίας, είναι η κόρη του Βυζαντίου που αγάπησε πραγματικά την ελληνορθόδοξη χριστιανική θρησκεία –και μισήθηκε γι' αυτό από την Δύση-, είναι η Μεγάλη Ρωσσία που γνώρισε την έκρηξη του πνεύματος του 19ουαιώνα και άναψε τον δαυλό της επερχόμενης Επανάστασης, είναι η χώρα που έκανε το μεγάλο επαναστατικό πείραμα των αιώνων χάρη στο τεράστιο ουμανιστικό θρησκευτικό της υπόβαθρο, που πραγματοποίησε την βιομηχανική της επανάσταση σε χρόνο ρεκόρ και που έστειλε πρώτη τον άνθρωπο στο διάστημα.
Η αντιπαλότητα μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσσίας είναι κάτι παραπάνω από γεωπολιτικό ή οικονομικό ζήτημα. Πιο πολύ αντανακλά τις αντιθετικές κοσμοθεωρήσεις τους με βάση τον πνευματικό τους χαρακτήρα.
Με δεδομένο ότι μεγάλοι Ρώσσοι διανοητές όπως ο Ντοστογιέφσκι, ο Μπερντιάεφ και ο Σολζενίτσιν αναλύουν την διαφορά μεταξύ Δύσης και Ρωσσίας ως θεμελιωδώς «πνευματική», μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί η σύγκρουση αυτή θα συνεχιστεί και γιατί η αισιοδοξία μεταξύ των δυτικών πολιτικών κύκλων για την πιθανότητα μιας υπάκουης Ρωσσίας, πλήρως ενσωματωμένης στην «παγκόσμια κοινότητα», διήρκεσε τόσο λίγο.
Ο Γερμανός ιστορικός και φιλόσοφος Όσβαλντ Σπένγκλερ (OswaldSpengler, 1880-1936), στο χρησμοειδές έργο του «Η Παρακμή της Δύσης» θεωρεί τους Ρώσσους εγγενώς ανταγωνιστικούς της Μηχανής γιατί έχουν διαμορφωθεί από την απεραντοσύνη της γης τους.
Ο τύπος της ρωσσικής ψυχής συλλαμβάνει τον χαρακτήρα του απείρου διαφορετικά από την «Φαουστική» ψυχή των Δυτικών. Μια Υψηλή Κουλτούρα αντανακλά την ψυχή αυτή, είτε στις τέχνες είτε στις φυσικές επιστήμες.
Η ψυχή του ρωσσικού λαού. Πίνακας του Ρώσσου ζωγράφου Μιχαήλ Νέστερωφ (1916)
Μέσα στην παρακμή της Δύσης –που σήμερα μεταφράζεται σε παρακμή των ΗΠΑ- ο Σπένγκλερ υπαινίσσεται ότι ο επόμενος παγκόσμιος πολιτισμός θα είναι ρωσσικός. Ο Νικολάϊ Μπερντιάεφ (Nikolay Berdyaev,1874-1948) στην μελέτη του The Russian Idea επιβεβαιώνει τις προβλέψεις του Σπένγκλερ: «Υπάρχει κάτι στην ρωσσική ψυχή που αντιστοιχεί στο υπερφυσικό μέγεθος, το απροσδιόριστο, την απεραντοσύνη της ρωσσικής γης, μια πνευματική γεωγραφία που αντιστοιχεί στην φυσική. Στην ρωσσική ψυχή υπάρχει ένα είδος απεραντοσύνης, απροσδιόριστου, μιας προδιάθεσης για το άπειρο, όπως αυτό υποδηλώνεται από τις μεγάλες πεδιάδες της Ρωσσίας.
Ο δυτικός φιλελευθερισμός, ο ρασιοναλισμός, ακόμα και οι πιο επίμονες προσπάθειες του διαλεκτικού ματεριαλισμού των μπολσεβίκων, δεν μπόρεσαν μέχρι τώρα να καταστρέψουν, μόνο να απωθήσουν, τις έννοιες αυτές –συνειδητές ή ασυνείδητες- που καθορίζουν τι σημαίνει να είσαι "Ρώσσος"».
Ο Σπένγκλερ μίλησε για την μεσσιανική αποστολή της Ρωσσίας, που ακόμα δεν έχει εκπληρώσει τον ιστορικό της ρόλο.
Όπως και να αποκαλείται προς τα έξω η Ρωσσία –μοναρχική, μπολσεβίκικη ή δημοκρατική-, υπάρχει μια εσωτερική –αιώνια- Ρωσσία που ξεδιπλώνεται και της οποίας ο πνευματικός χαρακτήρας την τοποθετεί σε μια πορεία αντίθετη προς εκείνη της Δύσης.
Αυτό που δεν μπορούσαν να κατανοήσουν οι ρεβανσιστές, φανατικοί, νεοφιλελεύθεροι υποστηρικτές της χρηματοπιστωτικής παγκοσμιοποίησης είναι ότι, το να υποτιμά κανείς το ιστορικό παρελθόν των κρατών-εθνών καταλήγει ιδεοληπτική φαντασίωση. Ο ρωσσικός πολιτισμός, αν και διαφορετικός, είναι αναντίρρητα ευρωπαϊκός και η πραγματική πρόκληση για την Δύση μετά το 1990 ήταν η συνεργασία μεταξύ όλων των ταυτοτήτων που σφυρηλάτησαν οι αιώνες του ευρωπαϊκού παρελθόντος.
Αντί, όμως, να ανοίξει ο δρόμος για μια Ευρωπαϊκή Πολιτεία από τον Ατλαντικό ώς τα Ουράλια, η Δύση επέλεξε σαν υπνωτισμένη να γίνει σπόνσορας των σιωνιστικών σχεδίων για την «νέα Μέση Ανατολή» και το Eretz Israel, υποταγμένη συγχρόνως στο νεοναζιστικό μονοκρατορικό όραμα της Γερμανικής Μπουμπαλάνδης. Υπέγραψε έτσι, με τα ίδια της τα χέρια, την ιστορική καταδίκη της για την οριστικοποίηση της οποίας ο χρόνος έχει αρχίσει να μετράει αντίστροφα.
