Γράφει ο Δημήτρης Σκουτέρης
To φαινόμενο της πολιτικής πανούκλας εξαπλώνεται ταχύτατα χωρίς να γνωρίζει εθνικά σύνορα και ιδιαίτερες αντιστάσεις. Παρουσιάζεται σε περιόδους κρίσης. Κρίσης οικονομικής-κοινωνικής-πολιτικής-πολιτισμικής. Δεν είναι σημερινό μόνον φαινόμενο. Το βρήκαμε παραμονές της Γαλλικής Επανάστασης, το συναντήσαμε και στο μεσοπόλεμο, η παγκόσμια πολιτική ιστορία βρίθει τέτοιων εμφανίσεων.
Ο νεοπαγής αυτός όρος στην πολιτική επιστήμη εξετάζει τον ρόλο του ατόμου, άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενο, ως υποκειμένου στα ζητήματα της πολιτικής συμπεριφοράς-της άσκησης της πολιτικής και όχι μόνον εξουσίας. Είναι αποδεκτό, ότι κάθε πράξη-κάθε ενέργεια μας έχει ως αίτιο εμφάνισης της, την οικονομία. Είναι, όμως, εμποτισμένη από πολιτική δυνητικότητα, δηλαδή μπορεί να επιφέρει άμεσα ή έμμεσα πολιτικά αποτελέσματα.
Μας ενδιαφέρει, λοιπόν, να εξετάσουμε όχι μόνον τη συμπεριφορά των διαφόρων κοινωνικών ομάδων, αλλά και των ατόμων σε αυτές τις περιόδους της κρίσης. Μόνον έτσι διαμορφώνεται πληρέστερα η εικόνα της κοινωνίας, που βιώνει την οποιαδήποτε κρίση. Να δανειστούμε την σκέψη του Αριστοτέλη περί ευδαιμονίας, που πρέπει είναι και ο στόχος του ανθρώπου. Ανέφερε, λοιπόν ότι την ευδαιμονία την εξασφαλίζουν οι άνθρωποι μόνο με την κατάκτηση της αρετής- και αυτή με την σειρά της πραγματώνεται μέσα από την καθημερινή συμπεριφορά και δράση τους.
Η μελέτη των αρετών από τον Αριστοτέλη έγινε, γιατί θεωρούσε πως μέσω αυτών, οι άνθρωποι θα γίνουν και καλύτεροι ως άτομα, αλλά και επειδή η απόκτηση τους, θα τους έκανε να λειτουργούν σωστά μέσα στην πόλιν. Ο στόχος της πόλεως είναι η ευδαιμονία (-στοχάζεται- του κυριωτάτου πάντων των αγαθών). Επομένως, το υπέρτατο αγαθό για το άτομο ταυτίζεται με το υπέρτατο αγαθό για την πόλιν.
Το άτομο επιτυγχάνει με τις πράξεις του την ευδαιμονία, με τις πράξεις του ως πολίτης θα επιτευχθεί και το υπέρτατο αγαθό για την πόλιν. Η τελευταία είναι ένα “όλον” που απαρτίζεται από πολίτες. Η συμπεριφορά τους έχει πολιτικό περιεχόμενο και από τις πράξεις τους θα εξαρτηθεί αν η πόλις θα οδηγηθεί στο επιδιωκόμενο “τέλος”, στην ευδαιμονία.
Η συλλογική ευδαιμονία θα επιφέρει αναπόδραστα και την ατομική. Αφού το “μέρος” (άτομο) βρίσκεται σε άμεση εξάρτηση από το “όλον” (πόλις). Αν επιχειρήσουμε να έρθουμε στο σήμερα, στην απέραντη παγκοσμιοποιημένη «πόλι», όχι μόνον ευδαιμονία ανθρώπων δεν θα συναντήσουμε, αλλά θα πρέπει να δανειστούμε το Φανάρι του Διογένη, για να εντοπίσουμε κάποια από τις Αριστοτελικές αρετές, κάποιο πολιτικό ή εμπλεκόμενο περί την πολιτική να διαθέτει τέτοιου είδους αρετές.
Αυτήν την παγκόσμια απώλεια προσανατολισμού χρεώνεται μεταξύ των άλλων και το πολιτικό σύστημα και οι πολιτικοί μας εκπρόσωποι, το οικονομικό και μιντιακό κατεστημένο, αλλά και η παγκόσμια διανόηση. Έχει πλέον επικρατήσει το φαινόμενο της Πολιτικής Πανούκλας. Η βάση ανάπτυξης κάθε κοινωνίας προσδιορίζεται από την οικονομική δομή της πάνω στην οποία σχηματίζεται το εποικοδόμημα (θεσμικό-κοινωνικό-πολιτισμικό κλπ).
Σε περιόδους κρίσης το εποικοδόμημα παρουσιάζει έντονες τάσεις αυτονόμησης, προκειμένου να αντισταθεί επιτυχώς και στις αντιφάσεις του συστήματος και στο κάθε φορά νέο, που νομοτελειακά βρίσκεται προ των πυλών. Η αντίσταση αυτή γίνεται και με την «επιστράτευση» ατόμων, που θα κληθούν να παίξουν τον ρόλο του ηγέτη αυτής της αντίστασης (πολιτικά-οικονομικά-θρησκευτικά-πολιτισμικά). Έτσι αρχίζει να αναπτύσσεται ο ιστός της πολιτικής πανούκλας.
Οι «εκλεκτοί» υποψήφιοι ηγέτες είτε είχαν αποκλίνουσα κοινωνική συμπεριφορά, είτε είχαν την τάση να την αποκτήσουν, είτε εκπαιδεύονται αναλόγως. Είναι ευάλωτοι («τους κρατάνε στο χέρι») και ελέγχονται από τα πραγματικά κέντρα εξουσίας. Πολυάριθμες επιστημονικές δημοσιεύεις στο χώρο της ψυχολογίας, κοινωνιολογίας και εγκληματολογίας έχουν δείξει πως κάποιοι από αυτούς τους ηγέτες έπασχαν ή πάσχουν από μια σειρά από ψυχικές διαταραχές (διάθεσης- προσωπικότητας- άγχους- σχετικές με χρήσεις ουσιών).
Η σύγχρονη προσέγγιση αναφέρεται σε πρόδηλη αντικοινωνική συμπεριφορά και για κάποιους ακόμα και στην κοινωνιοπαθή διαταραχή της προσωπικότητας, ίσως και ψυχοπάθεια. Ο Βρετανός ερευνητής ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Kevin Dutton στο βιβλίο του Wisdom of Psychopaths, παρουσιάζοντας στοιχεία της έρευνάς του, προβαίνει σε συσχετισμούς μεταξύ ψυχοπαθών και επιτυχημένων πολιτικών ή managers, διαπιστώνοντας σχεδόν απόλυτες ομοιότητες στον χαρακτήρα τους.
Τα άτομα με διαταραχές προσωπικότητας, ίσως και ψυχοπαθείς είναι σχεδόν παντού. Στον απόηχο της παγκόσμιας κρίσης, που σημάδεψε την κοινωνία στην τελευταία δεκαετία, το ζήτημα αυτό γίνεται όλο και πιο σημαντικό. Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις, ένας στους δέκα επιτυχημένους, αυτούς που θεωρούνται «ισχυροί», παρουσιάζει αποκλείνουσα κοινωνική συμπεριφορά, υπό όρους θα μπορούσε να είναι και ψυχοπαθής.
Αναλυτικότερα οι δέκα ενδείξεις για τον εντοπισμό της ψυχοπάθειας των «ισχυρών»:
1. Είναι Χαμαιλέοντες: Αλλάζουν τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά τους εν ριπή οφθαλμού, για να επωφεληθούν. Παίζουν με τη συμπάθεια, είναι σίγουροι, εξωστρεφείς και ψυχικά ανθεκτικοί,είναι επίσης χειριστές της εκάστοτε κατάστασης και δεν διστάζουν καθόλου να εκμεταλλευτούν συναισθηματικούς ενδοιασμούς των άλλων, όσο αυτό λειτουργεί προς όφελός τους. Συμπόνια δεν αισθάνονται οι ίδιοι, είναι όμως εξαιρετικά έμπειροι στο να εκμαιεύουν οίκτο και συμπόνια.
2. Θέλουν να ελέγχουν τους άλλους: Βλέπουν τους άλλους απλώς ως πιόνια μιας χρήσης, σε μια αόρατη ψυχολογική σκακιέρα. Τους θεωρούν διαθέσιμους ή περιττούς.
3. Ασκούν Γοητεία: Δημιουργούν άριστες πρώτες εντυπώσεις, ενεργοποιώντας τη γοητεία τους. Είναι λαμπροί ψυχολόγοι και έχουν ένα έμφυτο χάρισμα να κάνουν τους άλλους να αισθάνονται μοναδικοί, ενώ οι ίδιοι τους θεωρούν ανάξιους λόγου.
4. Ενεργούν ως Παράσιτα: Έχουν την ικανότητα να εμπνέουν την εμπιστοσύνη για να οικειοποιηθούν πολύτιμες ιδέες άλλων.. .
5. Εξαπατούν ασύστολα: Έχουν δικό τους ηθικό κώδικα και δεν αισθάνονται έστω και λίγη ενοχή ή άγχος όταν λένε ψέματα, είτε για να καρπωθούν οι ίδιοι εύσημα, είτε για να ρίξουν το φταίξιμο σε άλλους. Έχουν απόλυτη έλλειψη τύψεων και η διαστρέβλωση των πραγματικών περιστατικών αποτελεί το μέγιστο πλεονέκτημα στον υπέρμετρό τους εγωισμό. Τα επιχειρήματά τους φαίνονται εύλογα και λογικά, αφού η εξαπάτηση περιέχει και ψήγματα αλήθειας, ως ένα δίχτυ ασφαλείας σε ενδεχόμενο έλεγχο.
6. Χαρακτηρίζονται από Ναρκισσισμό: Φροντίζουν μόνο το δικό τους απόλυτο συμφέρον. Προσποιούνται ζωηρό ενδιαφέρον για τους άλλους, εμφανίζονται διακριτικοί, ακόμα και χρήσιμοι, αλλά οι συμπεριφορές αυτές είναι επιφανειακές και χρησιμεύουν για μελλοντική εκμετάλλευση. Είναι αλαζονικοί, μεγαλοπρεπείς και εγωκεντρικοί, θεωρώντας τον εαυτό τους ανεπανάληπτο.
7. Δεν στηρίζουν τους άλλους: Λειτουργούν ως εμπειρογνώμονες και δικηγόροι υπεράσπισης, εξαιρετικά εξειδικευμένοι στο να απομακρύνουν από τον εαυτό τους κάθε κατηγορία για ανικανότητα ή ευθύνη. Όχι μόνο δεν θα δέχονταν ποτέ την ενοχή τους, αλλά είναι επίσης εξαιρετικά έμπειροι στην εξεύρεση στοιχείων που κατευθύνουν την ευθύνη σταθερά στους άλλους. Δεν διστάζουν να χρησιμοποιούν τους υφισταμένους τους ως «ασπίδες υπαιτιότητας» για να περιφρουρήσουν τη θέση τους.
8. Θεατρίνοι έτοιμοι για Oscar: Υποκρίνονται ότι φοβούνται ή ζητούν συγγνώμη προκειμένου να χειραγωγήσουν έτσι τους άλλους και να τους πάρουν τον αέρα, με θεατρινισμούς συναισθημάτων, όπως έντονο θυμό για μια κατ’ αυτούς προσωπική προσβολή, μια υποτιθέμενη προδοσία εμπιστοσύνης ή την ανεπαρκή απόδειξη σεβασμού προς την δική τους θέση. Συναισθηματικά πυροτεχνήματα που αποβλέπουν καθαρά και μόνο στη δημιουργία «σοκ-και-δέους», ενώ αυτοί με ψυχραιμία υπολογίζουν την ψυχολογική αποτελεσματικότητά τους.
9. Πλήρης άγνοια κινδύνου: Η νευροφυτική εμπλοκή του κώδικα φόβου στους εγκεφάλους τους, σημαίνει ότι τα πράγματα που θα τρόμαζαν εμάς τους υπόλοιπους, αφήνουν αδιάφορα αυτά τα παγωμένα συναισθηματικά ανθρωποειδή. Δεν κατανοούν και δεν αποφεύγουν σχεδόν κανέναν κίνδυνο.Αυτό, βέβαια, τους χαρίζει την αξιοζήλευτή τους ψυχραιμία και εξηγεί γιατί συχνά τους κάνει αρκετά καλούς για υψηλού κινδύνου επαγγέλματα, όπως πχ ανταποκριτές στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, σε χρηματιστηριακά επαγγέλματα και σε συγκεκριμένα κλιμάκια του στρατού, ενώ δεν διστάζουν να εκθέσουν τον εαυτό τους και τους άλλους σε περιττούς κινδύνους. Κάτι που διαπιστώνεται ιδιαίτερα έντονα στη σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση.
10. Πεινασμένοι για εξουσία: Επιδιώκουν θέσεις εξουσίας και επιρροής, όπου θα μπορούν να ικανοποιήσουν την ανάγκη τους για έλεγχο και χειρισμό των άλλων. Η «Έρευνα Ψυχοπάθειας Μεγάλης Βρετανίας», ως πρώτη έρευνα στο είδος της που αποβλέπει στην προφύλαξη ολόκληρου του εθνικού εργατικού δυναμικού από τις επιδράσεις ψυχοπαθητικών χαρακτηριστικών, θεωρεί ως επαγγέλματα με τους περισσότερους ψυχοπαθείς, τους πολιτικούς, δημοσιογράφους, δικηγόρους, χειρούργους, αστυνομικούς και κληρικούς.
Κάθε εργασιακή σχέση με καθορισμένη ιεραρχική υποδομή, ώστε να προσφέρει μια θέση ισχύος σε σύγκριση με άλλες ειδικότητες και να εξασφαλίζει μια σχετική ατιμωρησία, είναι ιδανική για την ψυχοπαθή προσωπικότητα. Να αναφέρουμε και μερικά ενδεικτικά παραδείγματα από το χώρο της πολιτικής: Χίτλερ, Μουσολίνι, Νάσερ, ΄Ασαντ, Χομεϊνί, Καντάφι, Σαντάμ Χουσείν, Μπους, Τσόρτσιλ, Ναπολέων, Στάλιν, Κεμάλ Ατατούρκ, Γεώργιος Παπαδόπουλος, Ιωαννίδης, Αννάν, Μπερλουσκόνι, Ερντογάν, Σόιμπλε, Γιουνκέρ, Ντομινικ Σρος Καν, Λαγκάρντ. Όλους αυτούς με τι τους έχουμε συνδέσει; Μα μόνον με αρνητικές σκέψεις, με πόλεμο, θάνατο, βασανισμό, δολοφονίες, δικτατορίες, αδικία, δυστυχία, φτώχεια, λύπη, οργή, υποτέλεια, ιμπεριαλισμό, εκβιασμό, αηδία, οικονομική καταστροφή, εξαθλίωση, ψέμα, λάθη, πείνα, αρρώστιες, λοιμούς, ανατροπές, προδοσία, δολοπλοκία, διωγμούς και απανθρωπιά.
Βεβαίως δεν συναντώνται μόνον στο χώρο των πολιτικών,αλλά γενικότερα στη σφαίρα της πολιτικής, προκειμένου να εδραιωθεί το φαινόμενο της Πολιτικής Πανούκλας. Δημοσιογράφοι, επιχειρηματίες, άτομα που παρεισφρύουν σε κάθε δραστηριότητα με καθορισμένη ιεραρχική δομή, ώστε να αποκτήσουν την πολυπόθητη ισχύ . Με όπλο αυτήν την ισχύ απλώνουν το δίχτυ της Πολιτικής πανούκλας αλλοτριώνοντας συνειδήσεις και ανθρώπους. Στόχος τους να παθητικοποιήσουν τον μέσο άνθρωπο, να τον μετατρέψουν σε άβουλο-άπραγο-έρμαιο των καταστάσεων (που οι ίδιοι προκαλούν και επιβάλλουν), αφυδατωμένο συναισθηματικά/αξιακά/πνευματικά, χωρίς ταυτότητα, μια ετεροκίνητη «προσωπικότητα», μέχρι τον πλήρη εξανδραποδισμό του.
Μόνον έτσι θα μπορούσαν να διασφαλίσουν είτε την γενικευμένη απάθεια, είτε τις χλιαρές και ανεπαρκείς αντιδράσεις, μπροστά στα κατά καιρούς εγκλήματά τους. Να θυμηθούμε πόσοι «ηγέτες» κρατών δεν πτοήθηκαν από επερχόμενους κινδύνους, αρνούμενοι να απομακρυνθούν από την αγαπημένη τους εξουσία, μέχρι την φρικτή εξόντωσή τους.Πόσοι δεν δίστασαν να πουν ψέματα στους Λαούς τους για ανύπαρκτα χημικά ή ατομικά όπλα, προκειμένου να εμπλέξουν τη χώρα τους σε πολέμους, που ξεκλήρισαν εκατοντάδες χιλιάδες δικούς τους και ξένους υπηκόους. Πόσοι τέτοιοι «ηγέτες» δεν διστάζουν να δολοφονήσουν με χημικά, γυναικόπαιδα και αμάχους.
Θυμηθείτε τον Χίτλερ και το ολοκαύτωμα.Για εφήμερα συμφέροντα, για την πολιτική ισχύ, εκατοντάδες χιλιάδες συνάνθρωποί τους πέθαναν με άγριο τρόπο στις ζούγκλες και τις ερήμους της Ασίας, χωρίς να συγκινηθούν οι managers και οι φίλοι τους πολιτικοί. Σε σωρεία κρατών μαστιγώνονται γυναίκες μέχρι θανάτου ή λιθοβολούνται επειδή ζήτησαν κάποια υποτυπώδη δικαιώματα, με εντολές παγωμένων συναισθηματικά Ηγετών,αλλά ευλαβώς θρησκευόμενων, που έτσι εξασφαλίζουν την διατήρησή τους στην εξουσία, ενώ αφήνουν τους λαούς αναλφάβητους και αμόρφωτους.
Δείτε, όμως, και τους δικούς μας «Ηγέτες», Πολιτικούς, μεγαλο-δημοσιογράφους ή μεγαλο-επιχειρηματίες.Παρατηρείστε τον τρόπο ομιλίας τους, που δεν αποδέχεται αντιρρήσεις, ακούστε τον τόνο της φωνής τους, διαπιστώστε με πόσο πείσμα αρνούνται κάθε υπόνοια δικού τους λάθους και πόσα ψέματα μας λένε ανερυθρίαστα καθημερινά. Θα διαπιστώσετε ακόμα ότι δεν φοβούνται, ούτε την αγανάκτηση, ούτε την τιμωρία. Ψυχικά ανθεκτικοί, δεν αισθάνονται συμπόνια για τόσες αυτοκτονίες, για το ότι άφησαν άστεγους δεκάδες χιλιάδες Έλληνες, ούτε για όσους άφησαν απένταρους με χρηματιστηριακά τερτίπια, ούτε για την εκτεταμένη φτωχοποίηση του Ελληνικού λαού, την ανεργία, την υποχρεωτική μετανάστευση των νέων μας....
Οικειοποιούνται μπροστά στις κάμερες χωρίς αιδώ ιδέες άλλων, δεν αισθάνονται έστω και λίγη ενοχή ή άγχος όταν συνεχίζουν τα ψέματα. Δείτε στην τηλεόραση πόσοι είναι αυτοί που θεωρούν τον εαυτό τους ανεπανάληπτο, αλλά και πόσοι αποδεικνύονται εξαιρετικά έμπειροι στην εξεύρεση στοιχείων που κατευθύνουν την ευθύνη σταθερά στους άλλους.
Με την ευκαιρία ας θυμηθούμε μέρος συνέντευξης, που είχε δώσει το 1994 μεγαλοδημοσιογράφος, σήμερα και εκδότης και τηλεπερσόνα-έχει γίνει αρκετές φορές πρώτο θέμα, για όσα κατά καιρούς έχει πεί: Ποιο είναι το πιο εξωφρενικό πράγμα που κάνετε; -Ότι εξακολουθώ να λέω τα ίδια ψέμα¬τα, με την ίδια πειθώ, και ότι βρίσκονται πολ-λοί έτοιμοι να τα αποδεχθούν. Με συγκινεί ιδιαίτερα αυτό.
Ποια θεωρείτε την πιο υπερεκτιμημένη αρετή; -Τη φιλαλήθεια. Συνήθως δημιουργεί πολύ πε¬ρισσότερα προβλήματα από τα ψέματα. Ποιο είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό σας; -Εγώ πιστεύω η ευφυΐα μου, και η ροπή προς την επιτυχία. Οι άλλοι λένε ότι είμαι απλά εγωιστής. Κτηνωδώς εγωιστής. Διαλέξτε πέντε λέξεις που περιγράφουν τον εαυτό σας. -Άπειρο, αέναο, ανυπολόγιστο, ά¬σχετο, αβάσιμο. Ποιο είναι το πολυτιμότερο περιουσιακό στοι¬χείο σας; -Το μυαλό μου, το οποίο το εμπο¬ρεύομαι συστηματικά, και ελπίζω σε αρκετά καλή τιμή. Για όσο καιρό θα πουλάει.
Τα συμπεράσματα δικά σας μετά από όσα έλεγε ο εν λόγω δημοσιογράφος, που σήμερα επαίρεται ότι είναι εκ των κύριων διαμορφωτών της Ελληνικής κοινής γνώμης. Γίνεται έτσι αντιληπτό ότι η πολιτική πανούκλα είναι μια επιδημία που πάντα υπάρχει καλά κρυμμένη. Ο βάκιλος της πανούκλας μπορεί να είναι χρόνια κοιμισμένος μέσα στα έπιπλα, στα ρούχα, στο υποσυνείδητο μας . Και κάποια στιγμή ξυπνά και ξαναφέρνει τη δυστυχία.
Οι άνθρωποι πρέπει πάντα να επαγρυπνούν για μια πολιτική «πανούκλα» που μπορεί να εισβάλλει τόσο ξαφνικά στη ζωή τους. Και φυσικά να είναι έτοιμοι να την «αναγνωρίσουν» και να την «αντιμετωπίσουν». Στροφή και επιμονή, στην αντικειμενική ενημέρωση/πληροφόρηση, στην παιδεία και ορθή χρήση της γνώσης.
Ο Δημήτρης Σκουτέρης είναι Πολιτικός Επιστήμων και Πολιτικός Αναλυτής – skouterisd@gmail.com
του ΑΠ. ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ
Νίκος Ιγγλέσης, 
