Σε ένα «πυρηνικό μανιτάρι», όπου στην ισχνή του βάση που στενεύει με ταχύτατους ρυθμούς βρίσκονται οι νέοι σε ηλικία Ελληνες και στην επικίνδυνα αυξανόμενη κορυφή του οι ηλικιωμένοι, μετατρέπεται η πληθυσμιακή πυραμίδα της χώρας μας.
Οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, χαρακτηρίζοντας την κατάσταση μη αναστρέψιμη, επισημαίνοντας ότι η δημογραφική βόμβα στην Ελλάδα είναι έτοιμη να εκραγεί, απειλώντας το μέλλον των συντάξεων αλλά και των μεταρρυθμίσεων του ασφαλιστικού.
Το 2030, ένας στους τρεις Ελληνες θα είναι άνω των 60 ετών, ενώ το 2050 η αναλογία θα επιδεινωθεί επικίνδυνα. Η χώρα μας κατατάσσεται μεταξύ των 6 ταχύτερα γηρασκουσών χωρών, μαζί με Ιαπωνία, Νότια Κορέα, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία, καθώς έως το 2050 το 40,8% του πληθυσμού της θα είναι άνω των 60 ετών. Μάλιστα, συνεπεία του καταστρεπτικού αντικτύπου της οικονομικής κρίσης στις μεγαλύτερες γενιές, η Ελλάδα χαρακτηρίζεται μία από τις χειρότερες χώρες να ζουν οι ηλικιωμένοι, και κατατάσσεται στην 79η θέση μεταξύ 96 χωρών, πίσω από τη Βενεζουέλα και τη Νότιο Αφρική.
Ανησυχία
Τα στοιχεία της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης HelpAge International με έδρα τη Νέα Υόρκη για την ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων στην Ελλάδα δεν αφήνουν κανένα περιθώριο εφησυχασμού. Η χώρα μας γηράσκει επικίνδυνα και παράλληλα μετατρέπεται σε μία από τις χειρότερες χώρες για να ζουν οι άνθρωποι από τα 60 και μετά.
Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι η κατάταξη αυτή έρχεται παρά την υψηλή βαθμολογία (κατατάσσεται στην 28η θέση) στον τομέα της εισοδηματικής ασφάλειας των μεγαλύτερης ηλικίας πολιτών και την υψηλή θέση (22η) όσον αφορά τον τομέα υγείας. Αναλυτικά, η πολύ χαμηλή θέση της Ελλάδας στην παγκόσμια κατάταξη οφείλεται, σύμφωνα με τα στοιχεία της HelpAge που παρουσιάζει η «Κ», σε επιμέρους δείκτες όπως είναι το αίσθημα ασφάλειας και κυρίως το χαμηλό ποσοστό απασχόλησης για τους πολίτες μεγάλης ηλικίας.
Συγκεκριμένα, η Ελλάδα βρίσκεται στην 87η θέση στον τομέα των δυνατοτήτων, καθώς απασχολείται μόνο το 35,6% όσων έχουν ηλικία μεταξύ 55 και 64 ετών, ενώ μόνο το 31,3% των άνω των 60 διαθέτει δευτεροβάθμια ή υψηλότερη εκπαίδευση. Ακόμη χαμηλότερα, στην 91η θέση κατατάσσεται η χώρα μας στον τομέα του κοινωνικού περιβάλλοντος, με σχεδόν έναν στους δύο (48%) πολίτες άνω των 50 ετών να αισθάνονται ασφαλείς να περπατήσουν μόνοι τους στην πόλη τους. Μόλις 53% της ίδιας ηλικιακής ομάδας είναι ικανοποιημένοι από τις αστικές συγκοινωνίες, ενώ μόλις το 39% δηλώνει ικανοποιημένο από την ελευθερία επιλογών στη ζωή του.
Αλλά και η κατάταξη σε υψηλές σχετικά θέσεις, όπως είναι στους τομείς υγείας και της εισοδηματικής ασφάλειας, εντός των επόμενων ετών εκτιμάται ότι θα επιδεινωθεί εξαιτίας των συνεπειών της οικονομικής κρίσης. Οπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και διευθυντής του Εργαστηρίου Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων, Βύρωνας Κοτζαμάνης, η κρίση του δημόσιου συστήματος υγείας και η μείωση των εισοδημάτων ευρύτατου τμήματος του ελληνικού πληθυσμού θα έχουν πιθανότατα δραματικές επιπτώσεις στην υγεία και τη μακροζωία του.
Το προσδόκιμο
Σύμφωνα πάντως με τα στοιχεία της HelpAge, το προσδόκιμο ζωής για όσους είναι 60 ετών ανέρχεται στα 24 έτη και το προσδόκιμο ζωής με καλή υγεία φθάνει στα 17,4 έτη, που είναι οριακά χαμηλότερο από τα αντίστοιχα μέσα ευρωπαϊκά επίπεδα. Οσο για το μέσο εισόδημα για τους άνω των 60 ετών, είναι υψηλότερο από το μέσο εισόδημα του υπόλοιπου πληθυσμού (106%), όμως οι επιμέρους δείκτες δεν είναι καθησυχαστικοί. Το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι χαμηλά, στα 26.215 δολάρια, ενώ και το ποσοστό όσων παίρνουν σύνταξη άνω των 65 ετών είναι στο 77,4%, χαμηλότερα από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Ποσοστά τα οποία και στις δύο περιπτώσεις κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το τι επίκειται το αμέσως προσεχές διάστημα...
Πιο πολλοί θάνατοι από τις γεννήσεις
Ραγδαίες αναμένονται οι αλλαγές στη σύνθεση του ελληνικού πληθυσμού, καθώς ακόμη και στο κοντινό 2025, σε μόλις δέκα χρόνια από σήμερα, οι θάνατοι θα υπερτερούν των γεννήσεων, οι άνω των 65 ετών Ελληνες θα έχουν υπερβεί το 22% ενώ τα πρώτα σημάδια επιδείνωσης της υγείας των πολιτών εξαιτίας της οικονομικής κρίσης θα είναι ορατά.
Σύμφωνα με τον κ. Κοτζαμάνη, στο κοντινό 2025, οι αλλαγές θα είναι σφοδρές:
- Ο πληθυσμός της Ελλάδας θα υπολείπεται κατά περίπου 300-400 χιλιάδες αυτού του 2015.
- Τα φυσικά (γεννήσεις - θάνατοι) ώς και τα μεταναστευτικά ισοζύγια (είσοδοι - έξοδοι) την επόμενη δεκαετία θα είναι αρνητικά.
- Η δημογραφική γήρανση θα συνεχιστεί καθώς το ποσοστό των άνω των 65 ετών το 2025 θα υπερβεί πιθανότατα το 22% του συνολικού πληθυσμού και οι άνω των 85 ετών θα αποτελούν σχεδόν το 15% της ομάδας των 65+ (υπενθυμίζεται πως στις αρχές της δεκαετίας του 1950 οι 65+ αποτελούσαν μόλις το 6,7% του συνολικού πληθυσμού, οι δε 85+ μόλις το 0,4% αντίστοιχα) ενώ η μέση ηλικία θα ξεπεράσει τα 45 έτη.
- Το προσδόκιμο ζωής στη γέννηση (ο μέσος όρος ζωή) δεν θα μειωθεί σημαντικά, ενώ η πιθανότητα να αυξηθούν τα χρόνια ζωής πριν από τον θάνατο σε κακή κατάσταση υγείας είναι ισχυρή.
- Η γονιμότητα των γενεών που γεννήθηκαν τη δεκαετία 1975-1990 θα περιοριστεί πιθανότατα σε 1,4 παιδιά ανά γυναίκα.
Στον δρόμο της σύνταξης ένας στους τέσσερις Ελληνες
Το πρόβλημα της γήρανσης του πληθυσμού στην Ελλάδα είναι σύμφωνα και με τη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «The 2015 Ageing Report» μία από τις βασικές προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει η χώρα μας έως το 2060. Από 11 εκατ. το 2013, ο πληθυσμός της Ελλάδας εκτιμάται ότι θα μειωθεί έως το 2060 κατά 2,4 εκατ. άτομα, φτάνοντας τα 8,6 εκατ. άτομα. Αντίθετα, στη Γαλλία προβλέπεται αύξηση του πληθυσμού στα 75,7 εκατ. το 2060, από 65,7 εκατ. το 2013.
Οπως επισημαίνει σε έκθεσή της η Alpha Bank, η προσδοκώμενη μείωση του πληθυσμού στην Ελλάδα οφείλεται στο χαμηλό ποσοστό γονιμότητας, που αναμένεται να διαμορφωθεί στο 1,58 το 2060, όταν ο μέσος όρος της Ευρωζώνης θα είναι 1,72, που δεν αντισταθμίζεται από την αύξηση του προσδόκιμου ζωής κατά τη γέννηση και από την αύξηση του προσδόκιμου ζωής των ατόμων που είναι στα 65 έτη. Οσον αφορά την ηλικιακή σύνθεση του πληθυσμού, το 2060 αναμένεται αύξηση της ηλικιακής ομάδας 65+ στο 33% του συνόλου του πληθυσμού, από 20,3% το 2013, ενώ το ποσοστό ηλικιακής ομάδας 0-14 θα μειωθεί στο 12,9% το 2060, από 14,6% το 2013.
Οι φόροι
Στο μεταξύ, αντιμέτωπα με υψηλότερους φόρους και ακόμη μικρότερες συντάξεις αναμένεται να είναι τα παιδιά που γεννήθηκαν το 2000 στην Ελλάδα, καθώς όταν φθάσουν στην ηλικία των 50, θα ζουν σε μια χώρα υπερηλίκων, των οποίων θα πρέπει να πληρώνουν τις συντάξεις και τις κοινωνικές δαπάνες.
Η μελέτη για τη γήρανση του πληθυσμού και τα συνταξιοδοτικά συστήματα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης για το 2015 περιγράφει μια εφιαλτική εικόνα, καθώς το ποσοστό των ατόμων άνω των 65 ετών ως προς τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό που βρίσκεται μεταξύ 15 και 64 ετών αυξάνεται σταδιακά από το 31% το 2013 στο 42% το 2030 και στο εφιαλτικό 61% το 2060. Με δεδομένο μάλιστα ότι και το ποσοστό των εργαζομένων στις παραγωγικές ηλικίες των 15-64 ετών επίσης μειώνεται σταδιακά στα 4,6 εκατ. από 7,2 εκατ. το 2013, είναι σαφές ότι δημιουργούνται σοβαρές αδυναμίες στο συνταξιοδοτικό και ασφαλιστικό μας σύστημα σε βάθος χρόνου.
Η Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΟΚΕ), που υλοποιεί δράσεις για την παράταση του επαγγελματικού βίου στο πλαίσιο της προώθησης της ενεργούς γήρανσης, επισημαίνει ότι κατά την περίοδο 2015-2035, όταν η λεγόμενη «γενιά των baby-boomers» θα βγει στη σύνταξη, το ασφαλιστικό σύστημα θα δεχθεί μια πρωτόγνωρη πίεση, και μάλιστα ανεξάρτητη από την κρίση. Σε συνθήκες δε οικονομικής κρίσης και αυξανόμενης ανεργίας, η κατάσταση γίνεται πιο ασφυκτική. Αναλυτικά, εκτιμάται ότι μέσα στα επόμενα 5 χρόνια, στα όρια συνταξιοδότησης θα είναι ένας στους τέσσερις Ελληνες.
Μελέτη-σοκ
Στην τελευταία επίσημη αναλογιστική μελέτη που έστειλε η χώρα μας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το δημογραφικό περιγράφεται ως η θρυαλλίδα που αναμένεται να τινάξει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης στον αέρα. Σύμφωνα με αυτήν, το 2060, έξι στα δέκα άτομα του ενεργού πληθυσμού θα είναι άνω των 65 ετών ενώ ένας στους τέσσερις Ελληνες ηλικίας από 65 έως 74 ετών θα εργάζεται. Το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης θα είναι 71,9 ενώ το άθροισμα της κύριας και επικουρικής σύνταξης θα έχει μειωθεί δραματικά. Το ποσοστό αναπλήρωσης για το σύνολο των συνταξιοδοτικών δαπανών, από 80% σήμερα θα πέσει στο 56,8%. Η σημαντική μείωση μάλιστα ξεκινά από το 2020, όταν το ποσοστό αναπλήρωσης θα έχει ήδη μειωθεί στο 64,6%.
Ολα αυτά βέβαια χωρίς να έχουν ληφθεί υπόψη οι αλλαγές που ψηφίστηκαν με το 3ο μνημόνιο, αλλά και αυτές που θα συμφωνηθούν εντός του τρέχοντος έτους, στο πλαίσιο της νέας ασφαλιστικής μεταρρύθμισης.
Το πλέον ανησυχητικό στοιχείο της μελέτης αφορά την εξάρτηση των ηλικιωμένων από τον συνεχώς μειούμενο ενεργό πληθυσμό. Το 2060, 6 στα 10 άτομα που συμπεριλαμβάνονται στον ενεργό πληθυσμό θα είναι άνω των 65 ετών, από 3 στους 10 σήμερα. Ακόμη μεγαλύτερη αναμένεται η συμμετοχή των ηλικιωμένων μεταξύ 55-64 ετών (78% το 2060 από 42,4% το 2013).
Η επικίνδυνη γήρανση του πληθυσμού θα έχει ως αποτέλεσμα να παραμένουν στην αγορά εργασίας ολοένα και μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα. Ετσι, ενώ το 2013 μόλις 4,9% του εργατικού δυναμικού ήταν ηλικίας από 65 έως 74 ετών, το 2030 το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 14,3% και το 2060 εκτινάσσεται στο 24,4%. Το 2026, η μέση ηλικία του εργατικού δυναμικού της χώρας θα είναι 44 ετών, από 39 σήμερα. Η μέση πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης για τους άνδρες θα αυξηθεί από 61 ετών το 2013 σε 64,9 το 2020, 65,9 το 2030 και 67,5 το 2060 και για τις γυναίκες, από 61,2 το 2013, σε 64,8 το 2020, 65,5 το 2030 και θα φθάσει τα 67,1 το 2060.
Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ελληνικό, λαμβάνει επικίνδυνες διαστάσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη, προκαλώντας τεράστιο πρόβλημα βιωσιμότητας στα ασφαλιστικά συστήματα της Ε.Ε.
ΤΡΙΤΗ 22/9/15 
Παρ. 18/9/15 
